Leefbaar loon is een weg uit de armoede

Wat is leefbaar loon?

De Anker-methode omschrijft leefbaar loon als "De beloning die een werknemer voor een standaard werkweek ontvangt; voldoende om de werknemer en haar of zijn gezin een fatsoenlijke levensstandaard te bieden. Elementen van een fatsoenlijke levensstandaard zijn onder meer voedsel, water, huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg, vervoer, kleding en andere essentiële behoeften, waaronder voorzieningen voor onverwachte gebeurtenissen (spaargeld)."

De Anker-methode (Engelstalig) is een erkende standaard die Global Living Wage Coalition (GLWC) gebruikt voor het maken van hoogwaardige en objectieve informatie over leefbare lonen en loonverschillen. Deze informatie  wordt ingezet om strategieën en programma's voor loonverbetering te ondersteunen.

Wat is het verschil tussen minimum en leefbaar loon?

Een minimumloon is de minimale beloning die een werknemer wettelijk moet ontvangen voor het werk dat hij doet. In veel productielanden is het minimumloon lager dan het leefbaar loon. Werknemers verdienen dan te weinig om van te leven en om hun gezinnen te onderhouden.

Hoeveel is een leefbaar loon?

Hoeveel een leefbaar loon is, verschilt per land. Dat komt doordat er grote economische verschillen bestaan tussen landen onderling. Maar ook bínnen een land zijn er verschillen, bijvoorbeeld tussen stedelijke en landelijke gebieden. Daarnaast laten de sociale omstandigheden zich lastig vergelijken. Zo telt een gezin in Nederland gemiddeld 2,2 mensen, terwijl een gezin in Senegal gemiddeld uit 11,6 personen bestaat. Toch kunnen de meeste Senegalezen met hun loon zorgen voor meerdere kinderen én voor de oudere generatie. Kortom, een leefbaar loon in het ene land, is niet per se een leefbaar loon in een ander land.

De maatstaf voor een leefbaar brutoloon bedraagt in Ghana bijvoorbeeld US$ 2,08 en in Ivoorkust US$ 2,55 per dag. Ter vergelijking: het leefbaar brutoloon in Nederland is € 79,62 per dag.

Bent u benieuwd naar het leefbaar loon in een bepaald land? De WageIndicator heeft dit voor een groot aantal landen berekend; bekijk de Salary Checks -World Wide Wage Comparison.

In veel ontwikkelingslanden is het minimumloon lager dan het leefbaar loon. Een aantal systemen houdt het (te lage) minimumloon in stand:

• Werknemers in lagelonenlanden die voornamelijk ongeschoold handwerk verrichten, zijn vaak laaggeletterd of analfabeet. Zij kennen hun rechten nauwelijks.
• Er is weinig controle op werknemersrechten en/of toezicht op arbeidsomstandigheden. Hierdoor lopen werknemers het risico op uitbuiting.
• Bij (noodgedwongen) verlof of ziekte raakt de arbeider zijn/haar werk snel kwijt.
• Arbeiders werken vaak op dagloonbasis en krijgen overwerk nauwelijks uitbetaald in extra loon of vrije tijd.
• Werk in lagelonenlanden is schaars; er zijn heel veel kandidaten voor dezelfde baan.
• Door het grote aanbod van arbeidskrachten is arbeid relatief goedkoop.
• Het vastgestelde minimumloon in veel ontwikkelingslanden is vaak jarenlang niet meer veranderd, of aangepast op basis van de waardevermindering van geld.
• Lage lonen maken een land aantrekkelijker voor productieprocessen. Overheden hebben een belang bij goedkope productie.

Natuurlijk kunnen werkgevers de lonen van hun werknemers verhogen. Maar de kans is groot dat zij zichzelf hierdoor uit de markt prijzen en hun concurrentiepositie kwijtraken. Hogere lonen leiden vaak tot hogere prijzen. En dan zoeken inkopers andere, goedkopere producenten om mee te onderhandelen. Daardoor verschuift de productie naar landen met nog lagere lonen.

In Bangladesh zijn de lonen bijvoorbeeld in 2018 omhooggegaan van 5.300 taka (€ 56) naar 8.000 taka (€ 84) per maand. Daarna hebben veel textiel- en kledingmerken hun productie verplaatst naar Ethiopië en Myanmar. In de kledingindustrie is leefbaar loon een uitzondering. En dat komt onder andere door de concurrentiepositie van merken. Hier zorgt de combinatie van lage prijzen en het niet betalen van een leefbaar loon voor onderbetaalde arbeiders in de keten.

Wat is het verschil tussen leefbaar loon en leefbaar inkomen?

Een leefbaar loon is iets anders dan een leefbaar inkomen. Beide termen verwijzen naar een ontvangen geldbedrag, maar bij leefbaar loon gaat het om mensen die in loondienst werken. Denk bijvoorbeeld aan een werknemer in een textielfabriek of een suikerrietplantage. Een leefbaar inkomen verwijst naar een zelfstandige, zoals een koffie- of cacaoboer.

Is leefbaar loon een mensenrecht?

Ja, leefbaar loon is een mensenrecht. In de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, artikel 23, lid 3 staat: "Eenieder die arbeid verricht heeft recht op een rechtvaardige en gunstige beloning, welke hem en zijn gezin een menswaardig bestaan verzekert, welke beloning zo nodig met andere middelen van sociale bescherming zal worden aangevuld."

De Sustainable Development Goals (SDG's) zijn 17 ontwikkelingsdoelen die door de Verenigde Naties (VN) zijn opgesteld om van de wereld een betere plek te maken. Ze zijn een wereldwijd kompas voor uitdagingen als armoede, onderwijs en de klimaatcrisis. Landen die zijn aangesloten bij de VN hebben met elkaar afgesproken om te werken aan het behalen van de doelen in 2030. Nederland is een van deze landen.

Wat is de relatie tussen leefbaar loon en armoede?

Arbeidsarmoede gaat verder dan geldzorgen alleen. Is het salaris voor een normale werkweek niet genoeg voor de basisbehoeften van arbeiders en hun gezinnen? Dan krijgen ze te maken met andere, aan armoede gerelateerde problemen. Denk aan een slechtere gezondheid door onvoldoende goede voeding en door een beperkte toegang tot goede gezondheidszorg.
Andere gevolgen  van armoede zijn: gebrek aan sociale zekerheid, slechte huisvesting, beperkte toegang tot onderwijs en uitsluiting uit het culturele en politieke leven.

Waar is het loon het laagst?

Loon is wereldwijd het laagst in de kleding- en textielindustrie. Gemiddeld verdient een arbeider US$ 3,9 per dag. Andere industrieën waar werknemers een laag loon ontvangen is de levensmiddelenindustrie, zoals de bananensector (US$ 9,9 per dag in Costa Rica), de cacao-industrie (US$ 1,23 per dag) en de suikerrietindustrie (US$ 4,27 per dag).

In welke industrie is het gat tussen minimumloon en leefbaar loon het grootst?

Volgens de Asian Floor Wager, is het gat tussen het minimumloon en het leefbaar loon in Azië nog altijd het grootst in Bangladesh:

Noot van de redactie: we zijn uitgegaan van een 6-daagse werkweek bij het omrekenen van de bedragen naar loon per dag.

Hoe draagt leefbaar loon bij aan verantwoorde productie?

Een verantwoorde productie begint bij het maken van het product. Verantwoorde productie vraagt onder andere om een gezonde werkomgeving waar werknemers een beloning van waarde ontvangen om in hun basisbehoeften te voorzien.

Duurzame productie en consumptie, met een efficiënter gebruik van grondstoffen (SDG 12) is een van de doelen die Nederland zich heeft gesteld, als deel van de Sustainable Development Goals of Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG's).

Lees verder als u wilt weten hoe u hieraan kunt bijdragen.

Wat kunnen bedrijven doen om leefbaar loon waar te maken?

Bedrijven kunnen zich actief inzetten voor een beter loon voor werknemers in hun productieketen.

In de bananensector zijn al grote stappen gemaakt. In 2019 tekenden een groot aantal Nederlandse supermarkten een overeenkomst om zich samen in te zetten voor leefbaar loon in de bananenteelt. Zij streven ernaar om het verschil tussen minimum loon en leefbaar loon voor hun totale bananenassortiment binnen 5 jaar met minstens 75% te verkleinen. De ondertekening van deze overeenkomst laat de bereidheid van supermarktorganisaties zien om verantwoordelijkheid te nemen voor het verduurzamen van de productieketen.

Ook importeur Eosta werkt aan een oplossing. Deze biologische distributeur levert al 3 Living Wage-producten aan de winkelschappen: mango's uit Burkina Faso, avocado's uit Kenia, en sinds kort passievruchten uit Peru. Voorbeelden als deze laten zien dat een ketenbrede aanpak echt zijn vruchten afwerpt. Daarmee is de groente- en fruitindustrie wellicht een voorbeeld voor andere sectoren zoals textiel, suiker of elektronica, die deze vooruitgang nog niet gemaakt hebben.

Wat kunt u als Nederlandse ondernemer doen?

In Nederland zijn bedrijven volop bezig met maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Maar, hoe weet u als Nederlandse ondernemer of uw leveranciers arbeidsrechten en internationale afspraken respecteren?

Certificaten en keurmerken geven tot op zekere hoogte een garantie. Maar de uitdaging is dat de meeste sociale keurmerken alleen op minimumloon controleren en niet op leefbaar loon. Het SA8000 certificaat bijvoorbeeld, is een van de weinige certificaten dat ook leefbaar loon als voorwaarde voor certificering stelt. De SA8000 heeft strenge voorwaarden voor eerlijke productie. De certificeringseisen van de SA8000 zijn gebaseerd op de richtlijnen van de International Labour Organization (ILO) en stellen onder meer voorwaarden als:

• Geen kinderarbeid;
• Geen gedwongen arbeid;
• Schone en veilige werkomstandigheden;
• Het recht van werknemers op het vormen van vakbonden en collectief onderhandelen;
• Geen discriminatie bij het aannemen van werknemers, geven van promoties, aanbieden van trainingen;
• Respectvolle en waardige behandeling van werknemers;
• Normale werktijden: niet meer dan 48 uur per week, een keer in de 7 dagen vrij, niet meer dan 12 uur overwerken.
• Leefbaar loon voor werknemers, en een hoger loon voor overwerken. Er mag geen geld worden ingehouden als straf.

ISEAL, een mondiale organisatie voor duurzaamheidsstandaarden, volgt ook de Anker-methode. De Sociaal-Economische Raad heeft deze standaard ook opgenomen in de leefbaar loon-richtlijn voor de natuursteensector.

De eerste stap naar maatschappelijk verantwoord ondernemen is dat ondernemers bereid moeten zijn om onderzoek te doen naar hun productieketens en daarin vervolgens ook iets te willen veranderen. Veel industrieën hebben ingewikkelde productieketens waarbij het product over veel verschillende schakels gaat. Het is niet altijd zichtbaar wat er in elk van deze schakels gebeurt. Daarvoor is inzicht nodig. Verschillende kledingmerken zijn bezig via informatieverzameling inzicht te krijgen in hun toeleveringsketen. De volgende stap is om – op basis van deze inzichten – duidelijke doelen te stellen om het verschil tussen minimum en leefbaar loon de komende jaren te dichten.

Welke vragen kunt u als ondernemer stellen?

Als ondernemer met een productieproces in het buitenland kunt u uw leverancier om het volgende vragen:

• Kopieën van loonstrookjes van bijvoorbeeld een geschoolde en ongeschoolde fabrieksarbeider. De audit-organisatie waar u mee werkt kan deze gegevens ook verstrekken.
• Is de toeleverancier bekend met de tools uit bijvoorbeeld de Anker-methode? Lees over de Anker-methode in de 2^e alinea op deze pagina.
• Wat zijn de uitgaven van een gemiddeld huishouden (5 personen)? Vergelijk dat bedrag met het bedrag op de loonstrook. Denk dan aan de uitgaven die genoemd worden in de Anker-methode (voedsel, huisvesting, transport, educatie, medische kosten en kleding).
• Is de toeleverancier bereid in gesprek te gaan over leefbaar loon, ook met andere afnemers?
• Mogen werknemers zich organiseren in arbeiderscomités of bijvoorbeeld een vakbond, om met management in gesprek te kunnen gaan over hun rechten?
• Hoe vaak vinden die gesprekken plaats?