Omschrijving
Exact 1347 zonnepanelen op het dak van de Haarlemse Fablo tennishal leveren stroom aan meer dan 200 huishoudens in Haarlem, Aerdenhout en Overveen. De Fablohal is in eigendom van de firma Thoolen, een internationaal bollenbexportedrijf dat de hal in de zomer gebruikt voor het drogen van bollen en in de winter als tennishal. Sinds september 2014 functioneert het ook als zonne-energiecentrale voor buurtbewoners.
Het project is een initiatief van bewoners van het Haarlemse Ramplaankwartier, een wijk die tegen de duinen aan in het Westelijk Tuinbouwgebied ligt.
Meer dan 220 huishoudens participeren in het project en vormen samen de coöperatie DE Ramplaan. Ze participeren door te investeren in Zonnestroomdelen’ en verdienen deze terug met een korting op hun energiebelasting. Ze maken gebruik van de zogenoemde ‘postcoderoos-regeling’.
Het is niet alleen een van de eerste maar ook het grootste postcoderoos-project van dit moment.
De ‘postcoderoos’-regeling (formeel: de regeling verlaagd tarief voor collectieve opwek van de Wet belasting milieugrondslag) is een uitvloeisel van het nationale energieakkoord dat in september 2013 door meer dan 40 organisaties is ondertekend. De regeling is bedoeld voor burgerinitiatieven die in coöperatief verband hernieuwbare energie willen opwekken. Als ze gezamenlijk investeren in een zonnedak, zonnepark of een kleine windturbine in de buurt - lees: in het huidige of een van de aangrenzende postcodegebieden - dan komen ze aanmerking voor korting op hun energiebelasting.
DE Ramplaan is een van de eerste burgerinitiatieven die de regeling in de praktijk heeft gebracht. Dat ging niet vanzelf: het was nieuw, er waren aanloopproblemen en beren op de weg. De initiatiefnemers hebben intensief gelobbyd voor een betere regeling, samen met andere energie-initiatieven. Het is uiteindelijk gelukt: de zonnecentrale levert stroom, de landelijke regeling is verbeterd en in 2016 neemt het aantal nieuwe postcoderoos-projecten sterk toe. Met dank aan deze en andere volhardende pioniers.
Kenmerken
Naam | Zonnecentrale DE Ramplaan |
Locatie Plaats en X- / Y-coördinaat | Dak van Fablotennishal, Marcelisvaartpad 11, Haarlem |
Aantal zonnepanelen/ vermogen | 1.347 zonnepanelen |
(Verwachte) jaaropbrengst | 360.000 kWh/ jaar |
Oplevering | 14 augustus 2015 (opening: 24 september 2015) |
Doorlooptijd project | 3 jaar Start zomer 2012 |
Technische specificaties | Zonnepanelen (275 Wp) |
Eigendom installatie | Coöperatie DE Ramplaan u.a. |
Eigendom dak | Firma Thoolen |
Financiering | Investering: 450.000 euro 100% gefinancierd door leden van de coöperatie. Regeling Verlaagd tarief energiebelasting (‘postcoderoos-regeling’) Per 1 januari: Wet belasting op milieugrondslag (artikel 59a, b, c), aanvullende regelgeving in een uitvoeringsbesluit (artikel 21b) en uitvoeringsregeling (artikel 19a, b). |
Participatiemodel | Bewoners zijn nauw betrokken bij de ontwikkeling. Bewoners binnen het postcoderoosgebied participeren door aanschaf van zonnestroomdelen. |
Mijlpalen
Een groep enthousiaste bewoners van het DE Ramplaankwartier in Haarlem besluit in 2011 om werk te maken van de verduurzaming van hun wijk. Ze richten een stichting op in oktober 2011 met als doelstellingen:
- Duurzame energie voor alle woningen en bedrijven in het DE Ramplaankwartier
- Een kostenneutrale overgang naar 100% duurzame energie.
Lees verder hieronder….
Mijlpalen
[schematisch weergeven, optie: tekstblok, rechterkolom]
2011 Start burgerinitiatiefgroep
2011 (okt) Oprichting DE Ramplaan
2012 Start gesprekken met dakeigenaar firma Thoolen
2012 Aanvraag eerste offertes voor het dakonderhoud en de zonnepanelen.
2013 (april) Haalbaarheidsonderzoek ETG (energieneutrale wijk): de ‘High Level business case’
2013 (sept) SER Energieakkoord voor duurzame groe. Nieuwe regeling : verlaagd tarief
2014 (jan) Regeling verlaagd tarief van kracht
2014 (feb) Start campagne Zonnestroomdelen
2014 Intensieve lobby voor verruiming van de regeling
2014 (april) Oprichting Coöperatie DE Ramplaan
2014 (okt) Contract met Qurrent
2014 (nov) Dakeigenaar vernieuwt dakbedekking. Onzeker of zonnepanelen nog geplaatst kunnen worden. Het project gaat door.
2015 (jan) Ledenovereenkomsten, huishoudelijk reglement, selectie van de installateur
2015 (april) Recht van opstal dakeigenaar
2015 (aug) Bouw zonnecentrale
2015 (sept) Feestelijke opening
Ontwikkelgeschiedenis
Het begint met een initiatiefgroep
De initiator en trekker van DE Ramplaan is Matthijs Hisschemöller, hoofddocent milieubeleid aan de VU in Amsterdam. Hij houdt zich bezig met verduurzaming, energievoorziening en burgerparticipatie en wilde de theorie in zijn eigen buurt in praktijk te brengen. Hij weet al snel een groep andere enthousiaste mensen uit de wijk mee te krijgen. Samen werken ze de Strategie energiecoöperatie DE Ramplaan uit (juli 2011) en richten een stichting op. Doel is de verduurzaming van de wijk: 100% duurzaam en zelfvoorzienend.
Een strategie en een visie op de wijk
De vraag is of dat technisch een financieel haalbaar is komt aan de orde in een haalbaarheidsonderzoek dat in opdracht van de gemeente Haarlem wordt uigevoerd. Uit deze ‘High level business case DE Ramplaan’ blijkt dat 100% duurzame zelfvoorziening in theorie mogelijk is. Er hangt wel een flink prijskaartje aan: tussen de 4 en 15 miljoen euro. In een drietal bewonersbijeenkomsten leggen de initiatiefnemers de plannen voor aan de bewoners. Er blijkt veel enthousiasme te zijn voor de verduurzaming van de wijk.
Een concreet project: zonnecentrale op de Fablo tennishal
Een van de eerste projecten die de stichting oppakt is een zonne-energiecentrale op een nabijgelegen tennishal, de Fablohal. De eigenaar firma Thoolen, een internationaal bollenexportbedrijf is bereid om aan het plan mee te werken en is ervan overtuigd dat hiermee de band met de wijk kan worden verstevigd. Het idee is om het broodnodige dakonderhoud en de vervanging van de dakbedekking te combineren met de plaatsing van de zonnepanelen. Het projectteam gaat ermee aan de slag, vraagt offertes aan en rekent de business case door.
Het SER energieakkoord biedt een kans
Ondertussen wordt er op landelijk niveau gewerkt aan een nieuwe regeling voor energiecoöperaties. Het aantal coöperaties dat zelf energie op wil wekken neemt snel toe en die hebben behoefte aan een werkzame subsidieregeling waarmee collectieve opwekking rendabel wordt. In het nationale energieakkoord wordt een voorstel voor een nieuwe fiscale regeling voor energiecoöperaties opgenomen. In het kort komt het erop neer dat mensen die samen investeren in een zonnedak- of –park of een andere hernieuwbare bron in aanmerking komen voor een korting op de energiebelasting.
De postcoderoos-regeling
Begin 2014 wordt deze regeling in de wet belasting milieugrondslag vastgelegd (artikel 59a, uitvoeringsbesluit artikel 21b, uitvoeringsregeling artikel 19a, b). Formeel: de regeling ‘de verlaagd tarief’, in de volksmond al gauw omgedoopt tot de ‘postcoderoos-regeling’ omdat deelnemers in een bepaald postcoderoos-gebied moeten wonen om mee te kunnen doen.
Deze regeling biedt kansen voor DE Ramplaan. Er zijn nog vele open eindjes in de regeling maar de stichting besluit er vol op in te zetten.
DE Ramplaan als een van eerste postcoderoos projecten
Op 13 februari 2014 start de campagne voor het investeren in 'zonnestroomdelen' met een drukbezochte bewonersbijeenkomst. Dit nieuws haalt Het Financieele Dagblad; DE Ramplaan is een van de eerste burgerinitiatieven die met de nieuwe regeling aan de slag gaat.
De volgende stap is om mensen uit te nodigen om deel te nemen.. De stichting zet een intensieve wervingscampagne op met de oproep: “Koop een Zonnestroomdeel”. Met een persoonlijke brief van de wethouder aan wijkbewoners, inzet van wijkambassadeurs, mond-op-mond reclame, persaandacht en flyers en nieuwsbrieven weten ze uiteindelijk voldoende deelnemers te interesseren. Meer dan 200 deelnemers schrijven zich in voor 1600 zonnestroomdelen van 225 kWh. Dit was niet vrijblijvend. Aspirant leden werd gevraagd om de aankoop van Zonnestroomdelen definitief te maken door het bedrag te storten. Dit gaf de initiatiefnemers voldoende vertrouwen om een coöperatie – de Coöperatie DE Ramplaan - op te richten. Een coöperatie die de zonnecentrale in eigendom heeft en beheert, is een voorwaarde om gebruik te kunnen maken van de postcoderoos-regeling.
Lobby voor verbetering van de regeling
In die tijd is er een intensieve landelijk lobby om de regeling te verbeteren. De initiatiefnemers trekken op met andere energie-initiatieven elders uit het land en de belangenorganisatie e-decentraal. Ze willen een langere garantie voor de kortingsregeling (niet vier maar minstens 10 jaar), kleine bedrijven moeten kunnen deelnemen en ze pleiten voor een hogere korting. Met name dat laatste is van belang om de business case rond te krijgen.
… en praktische beren op de weg
Er zijn ook meer praktische knelpunten. Zo is een aparte aansluiting nodig om de stroom in te voeden op het elektriciteitsnet. Dit is op dat moment nog voorgeschreven door de nieuwe regeling en leidt tot hoge extra kosten. Dit is in 2015 na een interventie van de minster van Economische Zaken Kamp opgelost, aangespoord door schriftelijke Kamervragen van de ChristenUnie. Vanaf 2015 kunnen dit soort projecten gebruik maken van de aansluiting van de dakeigenaar en een zogenaamde ‘virtuele EAN aansluiting’.
Ook zijn er zijn fiscaal-juridische zaken die aandacht vragen, waaronder een hardnekkig punt over de BTW waar ook de fiscus niet meteen antwoord op heeft: de coöperatie en de deelnemer zouden beiden BTW over de stroom moeten betalen. “Dubbelop dus.” Dit is tot op de dag van vandaag nog niet opgelost.
De dakeigenaar vervangt zijn dakbedekking
Door dit soort hobbels in de praktijk, loopt het project vertraging op. Eind 2014 kan de dakeigenaar niet langer wachten, hij besluit om de dakbedekking te vervangen. Dat is een spannend moment in het project, want het is niet zeker of de zonnepanelen nog aan het dak bevestigd kunnen worden met dit nieuwe type dakbedekking. Al snel blijkt dat dit nog steeds mogelijk is. Het project kan doorgaan. “Het was een bewogen jaar”, schrijft het bestuur in een terugblik op 2014. “Je hebt een lange adem nodig om van wijkinitiatief tot een energiecoöperatie te komen.”
2015 versnelling
Maar vanaf 2015 gaat het snel. De afspraken met de deelnemers – nu leden van de coöperatie – worden vastgelegd in ledenovereenkomsten en een huishoudelijk reglement, de installateur wordt geselecteerd en de afspraken met de dakeigenaar worden vastgelegd. In juli en augustus gaat de bouw van start.
Op 24 september 2015 is de feestelijke opening van het grootste postcoderoos project van Nederland.
Tips van de initiatiefnemers:
- Maak een risicoanalyse, bij voorkeur door een extern persoon. Dat voorkomt fouten, want zelf kun je tunnelvisie ontwikkelen gedurende het project. Daarnaast zorgt een analyse voor een sterk verhaal naar je leden mocht er toch iets misgaan.
- Communiceer regelmatig met je leden. Ook bij tegenvallers. Zij investeren vooraf en zien er pas maanden later iets van terug. Dat vertrouwen moet je koesteren.
- Zorg dat je alle disciplines aan boord hebt in je team. Bij stevige onderhandelingen met grote partijen is meer nodig dan iemand met verstand van techniek.
- Denk groots: hoe groter het project, hoe goedkoper het wordt en hoe beter het rendement.
- Besteed veel aandacht aan de werving van leden, want zonder leden geen project.
- Laat je niet afleiden door randzaken of andere projecten en houd vast aan het plan.
Participatie
De zonnecentrale van de DE Ramplaan is een 100% burgerinitiatief.
Dit is als volgt ingevuld:
- Het project is volledig ontwikkeld door bewoners van het DE Ramplaankwartier.
- Bewoners in het omringende postcodegebied participeren financieel.
- Participanten krijgen de zonnestroom op hun huisades geleverd.
Projectontwikkeling
Het project is volledig door een bewonersinitiatief ontwikkeld, verenigd in de stichting DE Ramplaan. Hun doel is om “na te gaan in hoeverre het mogelijk is om over te schakelen op een wijkgebonden energiesysteem, zowel elektrisch als voor warmte”. Het project voor de zonnecentrale op de Fablohal is door de groep uitgewerkt met ondersteuning van de gemeente Haarlem, de netbeheerder Alliander en juridische specialisten. Medewijkbewoners worden op meerdere momenten bij de ontwikkelingen betrokken.
Ramplaan: “Meedoen aan een energiecoöperatie is vooral een kwestie van vertrouwen.”
Financiële participatieBewoners participeren financieel in het project. Er is gekozen voor een financieringsmodel volgens de postcoderoos-regeling. Voor details zie bij: Financiering.
Begin 2014 is een intensieve wervingscampagne opzet. Dit bestond uit:
- bewonersbijeenkomsten
- digitale nieuwsbrief
- Externe communicatie met de pers
- Huis-aan-huis flyers
- Prospectus op de website
- Gepersonaliseerde brief van de wethouder aan alle wijkbewoners
- Mond-op-mond reclame via wijkambassadeurs
- Informatietent, deelname aan braderieën
De wervingscampagne heeft uiteindelijk geresulteerd in de verkoop van 1.600 zonnestroomdelen aan 220 deelnemers.
De deelnemers vormen samen de Energiecoöperatie DE Ramplaan.
“Juist een persoonlijke en eerlijke benadering zorgt ervoor dat de coöperatie zich onderscheidt.”“Door de werving strak te organiseren kan snel het beoogd ledenaantal worden bereikt.”
Zonnestroom uit de Fablohal
Deelnemers in het project krijgen de zonnestroom aan huis geleverd dor energieleverancier Qurrent. Deze zorgt ook voor de verrekening van de korting op de energiebelasting.Voorwaarde voor deelname is dat de deelnemers overstappen op energieleverancier Qurrent. Dit betekent dat ze het resterende deel van hun elektriciteit en gas inkopen bij Qurrent.
Organisatie, financiering
Organisatiestructuur
De ontwikkeling, eigendom en beheer is in twee organisaties ondergebracht:
- Stichting DE Ramplaan: de stichting heeft het project ontwikkeld.
- Coöperatie DE Ramplaan: het juridisch en economisch eigendom van de zonnecentrale is ondergebracht in de coöperatie waarvan alle deelnemers lid zijn.
De coöperatie heeft een ‘aanwijzing’ van de Belastingdienst aangevraagd en gekregen waardoor haar leden gebruik kunnen maken van de postcoderoos-regeling. De coöperatie ziet toe op het beheer van de zonnecentrale, de toerekening van de zonnestroomdelen aan de deelnemers, ledenadministratie en de administratieve verwerking. De stroom van de zonnecentrale wordt verkocht aan energiebedrijf Qurrent, die de stroom vervolgens doorlevert aan de deelnemers en de energiebelasting verrekent met de belastingdienst.
Financiering
Het zonnepark is 100% gefinancierd door particulieren (en bedrijven).
Investering | 450.000 euro (exclusief BTW) |
Financiering (EV: eigen vermogen): | 100% inleg ledenkapitaal |
Financiering (VV: vreemd vermogen): | Geen. Optie op een kortlopende lening van het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SvN) voor de voorfinanciering van de BTW over de aanschaf van de panelen. |
Fiscale- of subsidieregeling | Regeling verlaagd tarief (‘postcoderoosregeling’) |
De coöperatie financiert de zonnecentrale door inbreng van ledenkapitaal als eigen vermogen. Het ledenkapitaal is opgebracht door uitgifte van 1600 certificaten of participaties, zogenoemde ‘Zonnestroomdelen’.
Zonnestroomdelen
Deelnemers participeren financieel door aanschaf van ‘Zonnestroomdelen’.
De constructie werkt als volgt:
- Particulieren schaffen ‘zonnestroomdelen’ aan.
- Een zonnestroomdeel komt overeen met de waarde van een zonnepaneel: 325 euro.
- Deelnemers moeten minimaal 2 zonnestroomdelen aanschaffen.
- Een Zonnestroomdeel bestaat feitelijk uit een kapitaalinvestering in de coöperatie (‘participatie’). Er is geen sprake van de aankoop van een zonnepaneel.
- De participatie geeft geen recht op een rentevergoeding.
- De deelnemers hebben geen recht op gehele of gedeeltelijke terugbetaling.
- Elk Zonnestroomdeel geeft de deelnemer recht op korting op de energiebelasting ter waarde van 225 kWh per jaar over de looptijd van 15 jaar. Deelnemers verdienen hun inleg terug in ongeveer 8-10 jaar tijd.
- De waarde van de Zonnestroomdelen neemt af over de looptijd van het project en volgt de waardevermindering van de zonnepanelen over de looptijd van 20 jaar. Na 20 jaar vervalt deze.
- Bij verhuizing kunnen de deelnemers hun Zonnestroomdeel verkopen. De coöperatie bemiddelt.
Deelname onder voorwaarden
Het project maakt gebruik van de Regeling verlaagd tarief (postcoderoos-regeling). Dit betekent dat deelname aan een aantal vaste wettelijke voorwaarden is verbonden:
- alleen binnen postcoderoos: Deelnemers moeten binnen een vastgesteld postcoderoosgebied wonen: alle postcodegebieden rond de zonnecentrale en aangrenzende gebieden.
- alleen particuliere kleinverbruikers: Deelnemers moeten in hun eigen woning een zogenaamde kleinverbruikeraansluiting hebben (3x80A).
- bedrijven tot een maximum van 20% deelname: Bedrijven met een kleinverbruikersaansluiting mogen mee doen mits ze niet meer dan 20% van de totale financiering op zich nemen.
15 jaar recht op de korting
De belastingkorting is 15 jaar geldig na in gebruik name van de installatie. Dat wil zeggen dat er gedurende die periode geen energiebelasting hoeft te worden betaald.
Duurzaamheidslening
Bewoners kunnen eventueel gebruik maken van een duurzaamheidslening van de Gemeente Haarlem om de zonnestroomdelen te financieren.
Afspraken met de energieleverancier
Deelnemers moeten overstappen naar energieleverancier Qurrent. Deze levert de zonnestroom en het resterende deel van de elektriciteit een aardgas tegen gunstige tarieven. De coöperatie ontvangt per klant een kleine extra vergoeding. De combinatie van gunstige tarieven en de jaarlijkse vergoeding aan de coöperatie dragen bij aan de rentabiliteit van het project (business case).
Voorfinanciering (projectontwikkeling)
De financiering van de ontwikkelfase is als volgt:
- De projectontwikkeling is grotendeels door vrijwilligers uitgevoerd. Dit betekent dat de out-of-pocket kosten beperkt konden blijven. “We hebben er ontzettend veel eigen tijd in zitten”, vertelt een bestuurslid. “Gemiddeld 5 uur per bestuurlid per week”. Over een periode van 3 jaar met gemiddeld 5 bestuurleden betekent dit dat er tussen de 500-1000 vrijwilligersuren in zitten.
- Onderzoekskosten voor de draagkracht berekeningen van de dakconstructie e.d zijn voorgefinancierd door de gemeente Haarlem. Het haalbaarheidsonderzoek naar zelfvoorziening in de wijk uit 2013 – de High Level Business Case - is door de gemeente gefinancierd. Deze kosten zijn niet op het project verhaald.
- In de vroege fase (2012) heeft de Stichting DE Ramplaan heeft enkele duizenden euro’s uit het duurzaamheidsfonds van de Rabobank heeft gekregen om de kosten voor zaalhuur en drukwerk te dekken.
Er was een optie op een kortlopende lening van het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SvN) voor de voorfinanciering van de BTW over de aanschaf van de panelen.
Partijen
Stichting DE Ramplaan
De Stichting DE Ramplaan is opgericht in 2011 met als doel om de wijk van het DE Ramplaankwartier maximaal te verduurzamen. Concreet zijn de activiteiten gericht op: energiebesparing, hernieuwbare energie op eigen dak, hergebruik van materialen en producten en onderzoek naar de haalbaarheid en toepasbaarheid van duurzame technieken. De zonnecentrale op de Fablohal is het eerste grote project.
DE Ramplaan: “We willen zorgen dat zoveel mogelijk wijkbewoners en bedrijven actief bezig zijn met het verduurzamen van de wijk, beginnend bij hun eigen huis of bedrijf”.
Coöperatie
De coöperatie DE Ramplaan is opgericht voor het eigendom, beheer en de financiering van de zonnecentrale op de Fablohal. Alle deelnemers zijn lid van de coöperatie en hebben daarmee zeggenschap over de zonnecentrale.
Gemeente
De gemeente Haarlem is actief betrokken bij de ontwikkeling van de zonnecentrale. De gemeente heeft daarbij bewust gekozen voor een faciliterende ondersteunende rol. Ze heeft het haalbaarheidsonderzoek naar de energieneutrale wijk gefinancierd en onderzoek naar de draagkracht van de dakconstructie. Het project sluit aan bij de beleidsdoelstellingen om in 2030 klimaatneutraal te zijn en om burgers actief te betrekken bij het duurzaamheidsbeleid.
DE Ramplaan kijkt positief terug op de samenwerking: “Een partnerschip met de gemeenten vereenvoudigt de ledenwerving.”
Gemeente Haarlem: “De rol van de gemeente hierbij is die van samenwerkende partner en co-createur. De gemeente is nadrukkelijk niet degene die de richting bepaalt, het initiatief ligt bij de initiatiefnemers. De gemeente is faciliterend, verbindt de initiatieven en neemt belemmeringen weg” (Duurzaamheidsprogramma 2013).
Dakeigenaar
Firma Thoolen is de dakeigenaar van de zonnecentrale. Hij stelt zijn dak kosteloos ter beschikking. De afspraken zijn vastgelegd in een overeenkomst waarin recht van opstal wordt verleend. Zelf neemt het bedrijf geen stroom af van de zonnecentrale. Het kosteloos beschikbaar stellen van het dak wordt gezien als invulling van het MVO (maatschappelijk verantwoord ondernemen) beleid. Daarnaast levert het veel positieve publiciteit op.
Marktpartijen
De installatie is gerealiseerd door SolarCentury. Deze heeft voor diverse werkzaamheden lokale partijen ingeschakeld.
Financiers
Het project is 100% gefinancierd door de leden van de coöperatie.