Afval of niet?
Bent u ondernemer en wilt u circulair werken? Het kan lastig zijn om duidelijke regels te vinden voor afval, restmateriaal en nieuwe grondstoffen. Lees hoe u de status van uw materiaal bepaalt, wat de regels betekenen en welke stappen u kunt zetten.
Grondstoffen in een circulaire economie
In een circulaire economie blijven grondstoffen zo veel mogelijk in omloop. Dit betekent dat materialen steeds opnieuw worden gebruikt zonder schade aan gezondheid of milieu te veroorzaken.
Niet alle materialen zijn herbruikbaar of te recyclen. Bijvoorbeeld omdat ze stoffen zoals PFAS bevatten. PFAS zijn chemische, door mensen gemaakte stoffen. Ze blijven lang in het milieu en kunnen schadelijk zijn voor mens en natuur.
Materialen kunnen ook vervuild raken of veranderen door veroudering. Deze materialen zijn ook niet herbruikbaar.
Specifieke regels voor afvalstoffen
Voor afvalstoffen gelden specifieke regels die niet gelden voor materialen die geen afvalstoffen zijn. Het is daarom belangrijk om te weten in welke categorie uw materiaal valt.
Een materiaal is afval wanneer u het afdankt, wegdoet, wil of moet wegdoen. Er zijn 3 situaties waarin een materiaal geen afval is. Hiervoor gelden voorwaarden:
- Het materiaal is een bijproduct. Bekijk de beoordelingsroute bijproduct
- Het gaat om voortgezet gebruik: Bekijk de beoordelingsroute voortgezet gebruik
- Het materiaal is bewerkt en heeft de einde-afvalstatus. Bekijk de beoordelingsroute einde-afvalstatus
Weten welke regels u volgt in een van deze 3 situaties?
Waar moet u op letten bij circulaire plannen?
Heeft u een circulair plan en wilt u afval of restmateriaal opnieuw gebruiken? Dan is het belangrijk om eerst te controleren of dit mag volgens de wet.
U beoordeelt zelf of uw materiaal afval is. Is dat zo, dan moet u zich houden aan de afvalregels. Die kunnen gevolgen hebben voor bijvoorbeeld:
- uw vergunningen
- hoe u het materiaal opslaat
- hoe u het vervoert
- uw administratie
Dit kan extra tijd en geld kosten.
Tips:
- Bepaal vroeg in het proces of uw materiaal onder de afvalstoffenwetgeving valt.
- Gebruik hulpmiddelen zoals de afvaltoets of de Handreiking afvalstof of niet-afvalstof op afvalcirculair.nl.
- Neem op tijd contact op met het bevoegd gezag, zoals de provincie, gemeente of omgevingsdienst.
- Zoek u aanspreekpunt op in de Handreiking bevoegdheden voor bedrijven op afvalcirculair.nl.
Bepaal de status van uw materiaal in 6 stappen
Een materiaal is afval als u het wegdoet of omdat u het niet meer wil of mag gebruiken. Een materiaal is géén afval in deze gevallen:
- Het is een bijproduct: een product dat ontstaat tijdens het maakproces van een ander product. Bijvoorbeeld: u maakt kaas en er blijft wei (melkserum) over. Dit is bruikbaar als eiwitbron of veevoer. Bekijk de beoordelingsroute van een bijproduct.
- Het zorgt voor voortgezet gebruik: dit betekent dat u een product niet weggooit, maar doorgeeft. Een voorbeeld is kleding doneren aan een goed doel, zodat iemand anders het weer kan dragen. Bekijk de beoordelingsroute van voortgezet gebruik.
- Het is bewerkt en heeft de einde-afvalstatus behaald. Denk hierbij bijvoorbeeld aan plastic afval dat gerecycled is tot plastic flakes die weer ingezet worden in het productieproces voor het maken van plastic flessen. Bekijk de beoordelingsroute van einde-afvalstatus.
Soms geldt er voor uw materiaal een speciale regeling of is er specifieke informatie. Controleer of dit het geval is.
- Europese en Nederlandse regels voor einde-afval: deze Europese regels gelden bijvoorbeeld voor ijzer-, staal- en aluminiumschroot, kringloopglas, koperschroot en bemestingsproducten. Er is ook een Nederlandse regeling voor steenachtig bouwafval (recyclinggranulaat).
- Handreikingen van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) geven informatie over specifieke stromen. Zo zijn er handreikingen over pyrolyseolie, apparaten met een stekker of batterij, onbehandeld hout, plantaardig afval voor diervoer en spullen die opnieuw worden gebruikt op milieustraten. U vindt deze op afvalcirculair.nl.
Heeft u te maken met mest? Bekijk dan Afval- en reststoffen als mest gebruiken.
Doe een zelfbeoordeling wanneer er geen verordening of ministeriële regeling geldt voor uw afval. Check dan deze voorwaarden:
- Het materiaal moet voor een duidelijk doel gebruikt worden.
- Er moet vraag naar zijn op de markt.
- Het moet aan productregels en afspraken voldoen.
- Het moet veilig zijn voor mensen en milieu.
Gebruik de hulpmiddelen op afvalcirculair.nl en de Handreiking afvalstof of niet-afvalstof om te bepalen of uw materiaal afval is. Ook vindt u er de afvaltoets en voorbeelden uit de rechtspraak (jurisprudentie).
Sommige sectoren, zoals de Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie (NRK), hebben eigen handreikingen gemaakt. U vindt deze op de website van NRK Recycling.
Let op: elke situatie is anders. Ook de herkomst, de manier van behandelen en het gebruik zijn belangrijk. Europese en Nederlandse regels bepalen of het toegestaan is het materiaal opnieuw te gebruiken.
Zie ook:
Komt u er zelf niet uit? Dan kunt u verzoeken om een rechtsoordeel. Kijk in de Handreiking bevoegdheden voor bedrijven op afvalcirculair.nl voor uw aanspreekpunt.
Let op: een rechtsoordeel is geen officieel besluit. U kunt hier dus niet tegen in beroep gaan. Is het rechtsoordeel onderdeel van een vergunning of handhavingsbesluit? Dan is beroep mogelijk.
Is uw materiaal een afvalstof? Controleer dan op afvalcirculair.nl welke regels gelden.
Heeft uw materiaal een afvalstatus? Dan hoeft uw circulaire initiatief niet te stoppen. Er zijn vaak mogelijkheden. Neem contact op met de omgevingsdienst of een andere bevoegde organisatie voor hulp of advies.
Soms heeft een afvalstatus grote gevolgen voor uw bedrijf. Bespreek met het bevoegd gezag samen de mogelijkheden.
Komt u samen met de verantwoordelijke organisatie niet tot duidelijkheid, of werkt u aan iets innovatiefs? Dan kunt u:
- een deskundige en onafhankelijke bemiddelaar inschakelen;
- uw brancheorganisatie benaderen;
- de experimenteerruimte voor circulaire pilots gebruiken. Kijk daarvoor op Zuid-Holland.nl;
- de Handreiking proefnemingen circulaire economie bekijken voor landelijke richtlijnen over experimenten en pilots.
Als u in de provincie Zuid-Holland bent gevestigd, kunt u contact opnemen met Het Circulaire Loket Zuid-Holland.
Steun voor circulaire projecten
Subsidies of andere manieren van steun spelen een belangrijke rol bij het ontwikkelen van circulaire projecten. Bijvoorbeeld:
- In een vroege fase kunnen pilotprojecten door subsidies zorgen voor nieuwe inzichten en onzekerheden wegnemen voor alle partijen. Denk aan de regeling DEI+ Circulaire economie.
- In een latere fase kan de afvalstatus van materiaal het verdienmodel soms minder goed maken. Regelingen zoals MIA en Vamil kunnen u dan helpen om een deel van de kosten te verlagen.
- Ook zijn er andere subsidies die u helpen om circulaire projecten te starten of op te schalen:
- EKOO: Circulaire Economie steunt bedrijven die innovatieve circulaire projecten ontwikkelen. Dit gaat bijvoorbeeld om nieuwe producten of processen die bijdragen aan een circulaire economie.
- Subsidie Circulair implementeren en opschalen (CIO) helpt ondernemers die circulaire oplossingen willen implementeren en opschalen. Dit is handig voor bedrijven die circulaire producten en processen willen uitbreiden en op grotere schaal willen toepassen.
Wilt u meer weten over deze en andere regelingen die we uitvoeren? Bekijk dan de pagina’s: Aan de slag in de circulaire economie en Financiële steun bij circulaire projecten.
Let op: de openstellingen van sommige circulaire regelingen in 2026 is onzeker. Controleer de pagina van de regeling voor laatste informatie.
Veelgestelde vragen
U moet laten zien dat uw materiaal geen risico vormt voor mens of milieu. Dit moet bij u bekend zijn:
- samenstelling van het materiaal
- mogelijke verontreinigingen
- manier waarop mensen of het milieu eraan blootgesteld kunnen worden
Dit geldt voor de eigen productie en voor het gebruik van het materiaal.
Zorg dat materiaalveiligheid onderdeel is van uw risicomanagementsysteem. Gebruik daarvoor hulpmiddelen zoals de Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Het beoordelen van materiaalrisico’s is lastig. Er komen wel steeds meer nieuwe hulpmiddelen en regels. Een voorbeeld is de tool Zelfbeoordeling Grondstof van Groene Chemie, Nieuwe Economie.
Veel bevoegdheden voor vergunningverlening, handhaving en afvalstoffen zijn in Nederland op lokaal niveau geregeld. Het beoordelen van risico’s is niet eenvoudig. Kennis en wetgeving over veilig materiaalgebruik zijn nog in ontwikkeling.
Organisaties in Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH) werken samen met Omgevingsdienst NL. Ze willen de circulariteit in het VTH-stelsel verbeteren. Ze doen dit door meer kennis en uitvoeringskracht te gebruiken. Informatie hierover is te vinden op Circulaire economie binnen VTH - Omgevingsdienst NL.
Een belangrijke stap is het kennisplatform Afval of niet. Dit platform helpt omgevingsdiensten met advies over het beoordelen van de afvalstatus in specifieke situaties.
Bedrijven kunnen nog geen direct beroep doen op het platform. Het voordeel voor bedrijven is dat de overheden kennis delen en adviezen bespreken.
De wettelijke beoordeling van 'afval of niet-afval' gebeurt vanuit risico’s. Het maakt daarbij niet uit of het om een origineel of secundair materiaal gaat. Alle grondstoffen en mengsels die op de markt komen, moeten op veiligheid worden getest en een REACH-verklaring hebben.
De beoordeling van secundaire materialen is ingewikkelder, omdat de herkomst en het maakproces verschillen. Ongelijkheid kan ontstaan als de productregelgeving niet goed is afgestemd op nieuwe ontwikkelingen of inzichten.
Stoffen die van zichzelf in de natuur voorkomen, zoals ertsen, ruwe olie en steenkool, hoeven geen REACH-verklaring te hebben.
Als uw bedrijf een reststroom van een ander bedrijf gebruikt, beoordeelt u zelf of het materiaal juridisch als afvalstof wordt gezien. Volg het stappenplan op deze pagina. Zo voorkomt u problemen met handhaving.
Meer hulp of informatie nodig?
Neem contact op met de omgevingsdienst in de provincie waar uw activiteit is gevestigd. Voor algemene vragen kunt u terecht bij de Helpdesk Afvalbeheer.
Belangrijke informatie
Voor de meest actuele juridische informatie bekijkt u de Handreiking afvalstof of niet-afvalstof - afval circulair van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Lees ook onze proclaimer.
Uitgelicht
