Werk samen in een energiehub met waterstof (waterstofhub)
Wilt u als ondernemer of decentrale overheid verduurzamen, maar is er in uw omgeving nog weinig duurzame energie, zitten de energienetten vol of weet u niet waar u moet beginnen? Wilt u samen met anderen in uw omgeving aan de slag met verduurzaming en duurzame waterstof? Dan kunt u misschien samenwerken in een energiehub met waterstof (waterstofhub). Op deze pagina leest u meer over de mogelijkheden van een waterstofhub. En wanneer een waterstofhub niet geschikt is voor u.
Wat is een waterstofhub?
Een waterstofhub is een complexe energiehub met daarbinnen een rol voor waterstof. Ondernemers die bij elkaar in de buurt zitten en die willen verduurzamen, werken hierin samen. Een waterstofhub is een lokale energieketen. Hierin legt de energie de hele weg af, van bron naar gebruiker. Opwek, transport, opslag en gebruik van energie en waterstof liggen hier dus dicht bij elkaar. De ondernemers kunnen uit verschillende sectoren samenkomen in een waterstofhub: industrie, verkeer en vervoer, land- en tuinbouw, waterschappen of bouw. Het combineren van sectoren zorgt voor evenwicht in de waterstofhub.
Van links naar rechts, van boven naar beneden: gebouwde omgeving en duurzame energieopwekking met een zonnepark en windmolenpark. Een bedrijventerrein met cluster 6 industrie en mobiliteit, met daarin waterstofopslag, een batterij, tankstation en elektrolyser. De waterschappen met een rioolwaterzuiveringsinstallatie, en de land- en tuinbouw.
Al deze elementen zijn met elkaar verbonden in een waterstofhub.
Voor een waterstofhub is systeemintegratie (technisch management) nodig tussen de verschillende energiestromen. En er moet procesmanagement zijn tussen de verschillende betrokken gebruikers.
Een waterstofhub als onderdeel van een duurzaam energiesysteem. Elektriciteit uit zon en wind komt in het elektriciteitsnet en wordt via elektrolyse of een andere productiemethode omgezet in waterstof. Dit wordt vervolgens (na opslag) gebruikt in een brander, brandstofcel of chemie.
De elektriciteit kan ook komen via de waterschappen, industrie, gebouwde omgeving of land- en tuinbouw. En omgezet worden in waterstof.
Een waterstofhub gaat over de hele energieketen, inclusief het proces:
- Van opwek (duurzame energie, water of waterstof), transport en opslag van de waterstof, tot gebruik (waterstof, zuurstof, warmte en elektriciteit);
- Technisch projectmanagement, zoals systeemintegratie en slimmer omgaan met energie;
- Procesmanagement (bijvoorbeeld met een belangenbehartiger) en de organisatievorm.
Net zoals in een energiehub, kunnen er meerdere energieketens in een waterstofhub zijn: waterstof, elektriciteit, biogas, maar er is ook ruimte voor zuurstof en restwarmte-uitwisseling.
Waterstofhub opschalen
De minimale productie van waterstof in een waterstofhub is 1 megawatt (MWe) en maximaal 25 MWe. Vaak begint een waterstofhub klein (enkele MWe). Als de waterstofhub in gebruik is, kan die uitbreiden naar een groter vermogen. Dat geldt niet alleen voor het productievermogen van waterstof, maar ook het energiesysteem zelf kan uitbreiden. Dat kan bijvoorbeeld door andere energieketens samen te voegen met de waterstofhub. Na verloop van tijd kunt u delen aan het energiesysteem toevoegen. Denk aan het aansluiten van extra opwek van duurzame energie, een nieuwe waterstofgebruiker uit een andere sector of biogas uit de buurt.
Denkt u aan uitbreiden? Ga in gesprek met uw netbeheerder. Die vertelt u of daar genoeg ruimte voor is op het elektriciteitsnet in uw gebied. Ook kan de netbeheerder u meer informatie geven over bedrijven die aangesloten zijn.
Webinar Waterstofhubs in de regio
In het webinar 'Waterstofhubs in de regio' op 2 juli 2024 vertelden wij decentrale overheden meer over wat een waterstofhub is, hoe zo’n hub eruitziet en wat de mogelijkheden zijn. Vervolgens lichtten we toe wat de rol van een waterstofhub kan zijn op gemeentelijk, regionaal en nationaal niveau.
Aan de slag met een waterstofhub
Wilt u samenwerken in een waterstofhub? Dan leest u hieronder de 4 fasen waarin u dit kunt doen. U leest ook welke subsidies u kunt aanvragen per fase. Let op: in sommige gevallen kunt u subsidies niet combineren.
Gebruik het stappenplan voor de ontwikkeling van uw waterstofhub
De 4 fasen hebben we verder uitgewerkt in het 'Stappenplan naar regionale waterstofhubs'. Hierin leest u wat u in elke fase kunt doen om uw waterstofhub verder te ontwikkelen. Bij elke fase vindt u ook een aantal kernacties, die u helpen om uw hub te realiseren. Lees het volledige stappenplan hieronder.
Fase 1: verken de mogelijkheden
Is het interessant om waterstof te gebruiken in uw omgeving, of is een andere verduurzamingsmethode beter? Hoe komt u aan water voor elektrolyse? Zijn er ondernemers of waterschappen in uw omgeving die samen willen optrekken in het verduurzamen met waterstof? Verken of u een samenwerkingsverband (consortium) kunt vormen. Let erop dat de afstand tussen de onderdelen van de energieketen maximaal 10 kilometer is.
Een waterstofhub starten op een bedrijventerrein is vaak makkelijker, omdat de parkmanager van het terrein meestal kan ondersteunen. Verdeeld over verschillende locaties die (voor een deel) buiten bedrijventerrein(en) of over grenzen van een gemeente of provincie liggen, is een waterstofhub starten vaak een stuk moeilijker. In fase 1 is het aanwijzen van een hubregissseur altijd een kernactie om uw project verder te ontwikkelen.
Maak uw project bekend en meld het aan bij de Missie H2 & TKI Waterstofkaart. Mogelijk krijgt u hierdoor nog meer partijen in uw omgeving enthousiast. Of krijgt u van anderen kennis voor het verder ontwikkelen van uw waterstofhub.
Subsidie voor fase 1
In deze fase kunt u subsidie aanvragen via de provincie met het Stimuleringsprogramma Energiehubs voor het procesmanagement. Ook in de 2e en 3e fase kunt u deze subsidie gebruiken.
Fase 2: onderzoek en ontwerp de waterstofhub
Inventariseer de energiestromen van alle ondernemers, inclusief productie-, opslag- en transportcapaciteit. In deze fase voert u een haalbaarheidsstudie uit. En u bekijkt welke vergunningen u nodig heeft. Denk bij het selecteren van de productielocatie aan de veiligheid. Het is belangrijk dat u verschillende belanghebbenden vroeg bij de ontwikkeling van uw hub betrekt. Denk bijvoorbeeld aan infrastructuurbeheerders, gemeenten, provincies, omgevingsdiensten en veiligheidsregio's. En onderzoek wie de door u geproduceerde energie gaat gebruiken.
Voer vervolgens een Front End Engineering Design-studie (FEED) uit. Hierin berekent u de kosten van uw project en werkt u alle technische onderdelen in grote lijnen uit. Deze stap moet u zetten om uiteindelijk een Final Investment Decision (FID) te kunnen nemen. Een gedetailleerde planning is ook belangrijk om een FID te nemen. De FEED-studie en de FID zijn ingrijpende stappen die vaak veel geld en tijd kosten. We staan u in deze fase waar mogelijk graag bij.
Subsidie voor fase 2
In fase 2 kunt u gebruikmaken van de volgende subsidies:
- De Topsector Energie (TSE): Industries studies: waterstof en groene chemie kunt u gebruiken om de haalbaarheid van uw waterstofhub te onderzoeken. Bijvoorbeeld met een FEED-studie.
- De Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI+): waterstof en groene chemie kunt u gebruiken voor innovatieve demonstratie. Deze loopt door tot en met fase 3.
- Het Stimuleringsprogramma Energiehubs voor procesmanagement kunt u ook in de 2e fase gebruiken.
Fase 3: start de bouw van de waterstofhub
Bouw de installaties en de infrastructuur van de waterstofhub. Het bouwen van elektrolysers is een vrij nieuwe technologische ontwikkeling, dus aannemers en installateurs hebben nog niet altijd voldoende kennis over waterstoffabrieken en grote installaties. Houd hier rekening mee in uw planning. Voordat u de hub in gebruik neemt, test u de opstellingen en de infrastructuur op functioneren en veiligheid. Hoe u veilig omgaat met waterstof, vindt u in de richtsnoeren voor waterstofveiligheid. We werken daarnaast aan een richtsnoer voor het gebruik van waterstof op kleine schaal.
Subsidie voor fase 3
- In de realisatiefase loopt de DEI+-subsidie uit fase 2 door.
- Daarnaast kunt u voor de productie van waterstof de Subsidieregeling grootschalige productie volledig hernieuwbare waterstof via elektrolyse (OWE) aanvragen.
- Voor het gebruik en transport van waterstof voor industriële toepassingen kunt u de Versnelde klimaatinvesteringen industrie (VEKI) aanvragen.
- Voor waterstoftankstations en -voertuigen kunt u gebruikmaken van de Subsidieregeling Waterstof in mobiliteit (SWIM).
- Het Stimuleringsprogramma Energiehubs voor procesmanagement kunt ook in de 3e fase gebruiken.
Fase 4: neem de waterstofhub in gebruik
U begint met het produceren en gebruiken van energie in uw waterstofhub. Dit betekent ook dat u andere energieketens kunt gaan samenvoegen in uw waterstofhub. U heeft een stap in de verduurzaming gezet. Na het doorlopen van deze fases, kunt u opschalen als u kansen ziet voor uitbreiding. Of doordat ondernemers in uw omgeving willen aansluiten.
In deze video geeft projectleider Maarten Epema een toelichting op het project Smart Energy Hub waar een waterstofhub onderdeel uitmaakt van een netwerk van duurzame energie. De video toont de projectleider op de verschillende betrokken locaties, afgewisseld met luchtopnames van het gebied.
Beelden van een waterzuiveringsinstallatie, een elektriciteitscentrale, zonnepanelen en een windmolen.
MAARTEN EPEMA, projectleider energiegebieden Programma Nieuwe Energie Overijssel: "We staan hier aan de rand van Zwolle, aan de rand van het bedrijventerrein Hessenpoort en we staan hier ook midden in het gebied van de Smart Energy Hub, regio Zwolle Noord. Dat is het buitengebied van Zwolle, Staphorst, Dalfsen, Zwartewaterland, waar veel grootschalige opwek ontwikkeld wordt. En waar we gaan proberen om de vraag-en-aanbod van energie beter met elkaar in balans te brengen.
Er zit hier veel bedrijvigheid en al die bedrijven die zijn heel hard bezig om van de fossiele energie af te komen, om hun processen vaak te elektrificeren om allemaal stappen te zetten richting duurzame bedrijfsvoering. Daar lopen wij een beetje tegen de grenzen aan van wat het energiesysteem op dit moment kan leveren."
Een animatie toont de plaats van de waterstofhub in het netwerk van zonnepanelen, windenergie en stroomverbruikers.
"Kenmerk van duurzame energie opwekken is dat het vaak niet plaats vindt op het moment dat er vraag naar is. Dus je moet energie gaan opslaan en gaan omzetten, naar bijvoorbeeld waterstof.
Ja, de waterstofhub, dat is hier een eerste bouwsteen in de Smart Energy Hub. Die waterstofhub, daarmee gaan we, met gebruik van duurzame energie hier uit het gebied, groene waterstof produceren. En op die manier kunnen we veel beter vraag en aanbod bij elkaar brengen.
Bij waterstofproductie ontstaat ook zuurstof en warmte. En die kunnen we hier heel goed benutten in de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Waardoor we ook nog eens een keer een hele energie-effici?nte oplossing maken met elkaar."
In de animatie krijgt ook de waterzuiveringsinstallatie een plaats in het netwerk.
"De kern van innovatie is dat we hier een sturingsplatform ontwikkelen waarmee we echt secondengewijs kunnen balanceren: vraag, aanbod opslag, conversie van energie. Waardoor het net veilig en bedrijfszeker blijft en toch, gelijktijdig, veel beter wordt benut.
Onder de huidige energiewetgeving is het heel moeilijk om collectief problemen aan te pakken. Dat is hier de uitdaging. Wetgeving zal de komende jaren nog verder moeten worden aangepast om dit ook breed mogelijk te maken. Maar wij hebben hier een weg gevonden om, met elkaar, dat te gaan doen. En de netbeheerder werkt hier ook aan mee. Eigenlijk beginnen we net."
De animatie wordt uitgebreid met meer groene energiebronnen en meer afnemers van de geproduceerde stroom.
"Dus wij bouwen dit jaar de waterstofhub. We hopen begin komend jaar het besturingsplatform in de lucht te hebben. En de komende jaren; het is een groeimodel: er komt steeds nieuwe opwek bij, er komt meer vraag bij, bedrijven gaan steeds verder met verduurzamen, dus met elektrificeren. Maar we maken nu een basis waar we de komende 10-15 jaar op voort kunnen bouwen.
Ik ben van het bouwjaar van het eerste rapport van de Club van Rome: '72. Toen werden we al gewaarschuwd dat we heel anders om moeten gaan met onze grondstoffen en energiestromen, om het vol houdbaar te maken. Nou, ik werk heel graag aan opgaven waar dat centraal in staat. En wat ik hier heel gaaf vind, is dat we regionaal een oplossing ontwikkelen voor een landelijk vraagstuk."
In beeld logo en tekst: Topsector Energie, innovatie voor een duurzame toekomst. Meer weten? Kijk op topsectorenergie.nl/systeemintegratie
Bekijk de video over energiehub Hessenpoort.
Waterstofhub in de praktijk
Leer van initiatieven die al af of een eind op weg zijn. Ook van grotere initiatieven waar u op het eerste gezicht misschien weinig aansluiting ziet, kunt u interessante lessen leren. De basisproblemen in de techniek kunnen heel vergelijkbaar zijn. Smart Energy Hub Hessenpoort in Zwolle focust op het monitoren en beheren van de vraag, het aanbod, de opslag en het omzetten van duurzame energie.
Meer weten?
Mist u nog informatie over waterstofhubs? Of kunnen wij helpen bij uw waterstofhub? Mail uw vraag naar waterstof@rvo.nl met in de onderwerpregel ‘waterstofhubs’.
- Ministerie van Klimaat en Groene Groei
