Samenwerken in energiehubs
Hoe kunnen groepen bedrijven en/of inwoners in een ‘energiehub’ samenwerken om de opwek, opslag, conversie (omzetten van energie) en het verbruik van energie met elkaar af te stemmen? Hoe kunnen deze energiehubs helpen om ons elektriciteitsnet effectief te gebruiken en overbelasting te voorkomen? Welke belemmeringen zijn er nu (nog) en wat kunt u doen? We brengen het voor u in kaart.
Wat is een energiehub?
Energiehubs zijn nog nieuw. In ons energiesysteem waren losse overeenkomsten tussen een bedrijf of huishouden en de netbeheerder en energieleverancier normaal. Een bedrijf of huishouden was alleen afnemer van energie. Energiehubs zijn juist een lokale samenwerking tussen gebruikers en producenten van energie. U kunt dus met andere inwoners en bedrijven samenwerken in een energiehub. En stemt dan energieopwek, -transport, -opslag, -conversie en -verbruik op elkaar af.
Energiehubs zijn er in verschillende groottes en ontwikkelen zich vaak in stappen. De energiehub kan groeien naar meerdere deelnemers en kan ook nieuwe activiteiten toevoegen. Denk bijvoorbeeld aan het investeren in opwekinstallaties of opslag. Om samenwerking en gezamenlijke investeringen mogelijk te maken, maken de deelnemers in een energiehub afspraken met elkaar.
Energiehubs gaan niet alleen over elektriciteit. U kunt ook samen warmte en duurzame gassen verbruiken en produceren. En kijken naar mogelijkheden voor slimme sturing, flexibele opslag van energie en het omzetten van energie naar andere energievormen (conversie).
Bekijk het webinar over energiehubs.
Waarom samenwerken in energiehubs?
Met de energietransitie stappen we over van fossiele energie naar hernieuwbare, duurzame energiebronnen. We verschuiven naar een decentraal energiesysteem dat duurzame energie lokaal opwekt. Ook het verbruik en de opslag van deze energie doen we steeds vaker lokaal, zodat niet alle energie het overbelaste elektriciteitsnet op hoeft.
Dit kan als u samenwerkt in een energiehub, waarin u de opwek en het gebruik van duurzame energie op elkaar afstemt en met elkaar deelt. Ook kunnen energiehubs bijdragen aan meer lokaal eigenaarschap op de energievoorziening.
Lees meer over de veranderingen in het energiesysteem van de toekomst
Routekaart
De routekaart 'Samenwerken in energiehubs: de nulmeting' biedt voor het eerst een overzicht voor de ontwikkeling van energiehubs. Deze vormt tot 2030 een rode draad voor de ontwikkeling van energiehubs. We passen de routekaart regelmatig aan, zodat u op de hoogte bent van de laatste ontwikkelingen.
Wat kunt u met de routekaart?
De routekaart zet in op:
- samenwerking;
- een goede organisatie van de energiehub;
- de ontwikkeling van ondersteunende middelen om de energiehub te laten werken (zoals passende wet- en regelgeving).
Zo helpt de routekaart u bij de volgende stappen in de ontwikkeling van een energiehub. Verder leest u in de routekaart:
- wat de huidige stand van zaken op het gebied van energiehubs is;
- een overzicht van de mogelijkheden voor energiehubs en handvatten om met energiehubs aan de slag te gaan;
- welke geleerde lessen uit de praktijk u kunt gebruiken;
- hoe u de kansen en uitdagingen voor energiehubs omzet in acties.
Download de routekaart 'Samenwerken in energiehubs: de nulmeting' hieronder.
Kansen energiehubs
Energiehubs kunnen de overbelasting van het elektriciteitsnetwerk beperken. Dit doen ze door samen te werken en afspraken te maken over efficiënt energiegebruik en de hoeveelheid energie die de deelnemers aan een energiehub samen kunnen transporteren op het elektriciteitsnet (gezamenlijke transportcapaciteit). In die samenwerking bent u als inwoner of bedrijf niet alleen afnemer van energie, maar ook producent: u wekt ook energie op. Zo kunt u een rol spelen in de vraag naar meer flexibiliteit op het elektriciteitsnet. Netbeheerders zien hoe belangrijk flexibele oplossingen zijn om het elektriciteitsnet efficiënter en zo goed mogelijk te gebruiken.
Productie-installaties voor energie komen overal in Nederland te staan. Installaties voor duurzame energiebronnen, zoals zon en wind, nemen vaak meer ruimte in dan die voor fossiele bronnen. Dat kan leiden tot spanningen in de omgeving van die installaties. Energiehubs kunnen helpen bij de acceptatie van duurzame productie-installaties in de directe omgeving, zoals omwonenden en bedrijven, door hen onderdeel te maken van de hub. En hen daarin ook inspraak te geven.
Doordat inwoners, bedrijven en overheden samenwerken in een energiehub, kunnen ze samen investeren. Het gaat bijvoorbeeld om investeringen in productie-installaties of opslag en infrastructuur. Maar ook het samen inkopen van producten en diensten. Deze investeringen hebben nut voor alle partijen in de energiehub; denk aan duurzame warmtebronnen of een grote opslagplaats voor energie.
Energiehubs geven nieuwe partijen toegang tot de verschillende markten in de energiesector. Een hub stelt kleinere en/of niet-professionele partijen in staat hun eigen energievoorziening te regelen. Dat vraagt wel om nieuwe spelregels, want de markten zijn hier nog niet op ingericht.
In het energiesysteem van de toekomst slaan we duurzaam opgewekte energie op en sturen we op de vraag naar energie. Deze flexibiliteit zorgt voor een gezonde energiebalans: evenveel energie verbruiken als er binnenkomt. Energiehubs zorgen voor een betere balans tussen vraag en aanbod van energie.
Dat werkt zo: door een Energie Management Systeem (EMS) is het mogelijk om energie binnen een energiehub te 'verhandelen'. Zo kan het voorkomen dat het ene huishouden een overschot aan opgewekte energie uit zonnepanelen aanbiedt aan een huishouden dat te weinig energie opwekt. Wanneer er energie of flexibiliteit 'over' is binnen een energiehub, kunnen de aangesloten partijen dit bijvoorbeeld verkopen aan TenneT.
Energiehubs creëren nieuwe verdienmodellen. Denk aan coöperaties die productie-installaties namens inwoners bouwen en de winsten investeren in nieuwe duurzame opwek. Of ze leveren energie tegen een lagere prijs. Ook kunnen de samenwerkende partijen binnen een hub het verdiende geld herinvesteren in de directe omgeving. Bijvoorbeeld in klimaatadaptatie, waarmee ze de omgeving voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering (zoals droogte of hoogwater).
Maatwerk in regio's met weinig ruimte op het net
Op plekken waar heel weinig ruimte op het elektriciteitsnet is, is maatwerk nodig tussen de regionale netbeheerder en TenneT. Dit krijgt in 2024 vorm. Zo blijft het mogelijk om energiehubs te ontwikkelen. In onder meer de Flevopolder, Gelderland en Utrecht is bijvoorbeeld erg weinig ruimte op het net.
Op deze plekken moet eerst duidelijk zijn wat de invloed van een nieuwe energiehub op het hoogspanningsnet is. Energiehubs kunnen namelijk invloed hebben op het gebruik van het net. Daarom moeten de oprichters van de geplande energiehub in gesprek met de netbeheerders.
De netbeheerders vragen in zo’n geval om een andere uitwerking van de energiehub. Een voorbeeld van een aangepaste uitwerking is het toevoegen van mogelijkheden voor de opslag van energie. Op die manier hopen ze dat het totaalverbruik van energie niet nog verder oploopt.
Lees meer over het maatwerk in de Flevopolder, Gelderland en Utrecht
Hoe ver zijn we met energiehubs?
Op dit moment zijn er energiehubs op meer dan 100 bedrijventerreinen in Nederland. Ook zijn er al lokale samenwerkingen tussen inwoners, bijvoorbeeld in Emmen, Reimerswaal en Bronckhorst.
Verschillende programma's en projecten in Nederland noemen energiehubs en doen hier onderzoek naar. Bijvoorbeeld in scenariostudies, zoals het II3050 en de Ruimtelijke Verkenning voor de inrichting van Nederland in 2050 van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Ook in de vooruitblik van het expertteam energiesysteem hebben lokale energiesystemen een rol in het toekomstig energiesysteem.
Maar wat is de meerwaarde van energiehubs nu precies? En wat gebeurt er nog meer om energiehubs verder te ontwikkelen?
- Om de potentie en plaats van energiehubs in het energiesysteem van de toekomst beter in beeld te krijgen, vindt op dit moment onderzoek plaats naar de extra waarde op economisch, maatschappelijk en energiegebied. Zo is in Oost-Nederland de meerwaarde van energiehubs in beeld gebracht en organiseren netbeheerders pilots op verschillende plekken in het land.
- Verschillende projecten ontwikkelen daarnaast hulpmiddelen die energiehubs ondersteunen en inpassen. Zo heeft het programma EIGEN een blauwdruk voor de ontwikkeling van energiehubs. En het Landelijk Programma Netcongestie werkt aan een 'gereedschapskist' voor standaardcontracten en voorbeeldstatuten voor afspraken tussen de netbeheerder en een energiehub, in samenwerking en overleg met onder meer het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.
- Denk verder aan de Holontool, die helpt bij het ontwerpen van een toekomstbestendig energiesysteem. Dit hulpmiddel 'simuleert' de impact van een nog te ontwikkelen energiehub en biedt zo inzicht in wat bijvoorbeeld de kosten en opbrengsten zijn en welke technieken nodig zijn. Maar ook slimme Energie Management Systemen (EMS) kunnen helpen bij het zo goed mogelijk gebruiken van de flexibiliteit die een energiehub heeft als het gaat om de energievoorziening.
- Ook doen verschillende projecten onderzoek naar de rol van flexibiliteit en opslag in het energiesysteem en de elektrificatie van de logistieke sector. Zo presenteerde de minister voor Klimaat en Energie onlangs een nieuwe routekaart voor energieopslag. En de Nationale Agenda Laadinfrastructuur laat zien wat op bedrijventerreinen de verwachte laadbehoefte is voor elektrische bestel- en vrachtvoertuigen.
Wie neemt het initiatief?
Het ontstaan van energiehubs moet vanuit 2 richtingen komen:
- De wens om iets met elkaar neer te zetten moet van onderop komen (bottom-up). Zo zijn er nu al initiatieven van bedrijven en energiegemeenschappen die samen problemen rond de overbelasting van het elektriciteitsnet aanpakken. Zij vinden elkaar ook vanuit de opdracht om te verduurzamen.
- Maar er moet ook een beleid van bovenaf zijn (top-down) dat de initiatieven zoveel mogelijk ondersteunt en belemmeringen oplost. Zo zijn er projecten waarin (lokale) overheden energiehubs aanjagen door voorwaarden te scheppen die het ontstaan van samenwerkingen in energiehubs aanmoedigen.
Hulp van netbeheerders
De netbeheerders kunnen u helpen met informatie over de lokale netsituatie. Denk bijvoorbeeld aan beschikbare ruimte op het net en vragen over de fysieke onderdelen en verbindingen, zoals kabels en transformatoren, waaruit het elektriciteitsnet bestaat. Bekijk in de vragen en antwoorden van Netbeheer Nederland bij wie u terecht kunt.
Bekijk vragen en antwoorden over energiehubs op netbeheernederland.nl
Start een energiehub
Wilt u samenwerken in een energiehub? De juridische gereedschapskist helpt u daarbij. Met een aantal standaardcontracten en overeenkomsten van het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN), richt u makkelijker een energiehub op. Dit zijn contracten voor de deelnemers en samenwerkingspartners in een energiehub, en tussen de energiehub en de netbeheerder.
Stimuleringsprogramma energiehubs
De overheid maakt € 166 miljoen vrij voor een stimuleringsprogramma van lokale en regionale energiehubs. Dit stimuleringsprogramma moedigt het ontstaan van energiehubs aan door:
- hulp bij de ontwikkeling van energiehubs;
- kennis te ontwikkelen en uit te wisselen;
- knelpunten weg te nemen.
Met het stimuleringsprogramma willen overheden en netbeheerders een aantal doelen bereiken:
- Een meer decentraal energiesysteem dat aansluit op de publieke belangen (betaalbaar, duurzaam, robuust, flexibel). Dit wil het programma bereiken door vraag en aanbod van energie lokaal af te stemmen met opslag en conversie van energie.
- Een energiesysteem dat aansluit op het gewenste gebruik van de ruimte in verschillende gebieden (bedrijvigheid, wonen, verkeer en vervoer, leefomgeving).
- Maatschappelijke problemen rond de overbelasting van het elektriciteitsnet (mede) oplossen en voorkomen. Als er oplossingen komen voor het overbelaste net, kunnen bedrijven bijvoorbeeld weer verduurzamen en uitbreiden, en kan woningbouw weer doorgaan.
- Een energiesysteem waarbij er meer lokaal zeggenschap is over lokale energiebronnen.
Wat levert het stimuleringsprogramma op?
- Op regionaal én nationaal niveau organiseert het programma regie en samenwerking. Dit zorgt ervoor dat er ook kennisontwikkeling en -deling plaatsvindt binnen de programma's van lokale overheden. 15% van het geld is daarom gericht op kennisontwikkeling en -deling en het verbeteren van de mogelijkheden voor de ontwikkeling van energiehubs op nationaal niveau. De routekaart is hier een voorbeeld van.
- Op lokaal niveau helpt het programma bij de ontwikkeling van energiehubs. 85% van het geld gaat daarom naar de ‘ontwikkelkracht’ in de regio.
Bekijk de handreiking voor provincies
De provincie regelt de afspraken tussen gemeenten, netbeheerders en regionale ontwikkelmaatschappijen (ROM's) om energiehubs te ontwikkelen en te starten (uitvoeringsagenda). Werkt u bij een provincie en wilt u weten hoe u dit aanpakt? Download dan hieronder de handreiking.
In de handleiding staat hoe u als provincie de werkafspraken van het Stimuleringsprogramma Energiehubs in de praktijk kunt brengen. Dit zijn afspraken tussen het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG), Interprovinciaal Overleg (IPO), Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), Netbeheer Nederland (NBNL) en regionale ontwikkelmaatschappijen (ROM's).
Deze animatie geeft uitleg over wat Energy Hubs zijn en hoe deze Energy Hubs kunnen helpen het energiesysteem in Nederland ook in de toekomst stabiel, veilig en betaalbaar te houden en bovendien duurzamer te maken.
Het logo van Topsector Energie verschijnt.
Beeldtitel: Energy Hubs
VOICE-OVER: "De energietransitie is een zeer ingrijpende en veelomvattende uitdaging die ons energiesysteem fundamenteel gaat veranderen. Het huidige systeem, dat vooral centraal geregeld wordt en draait op fossiele bronnen, is zeer stabiel, veilig en betaalbaar."
Beeldtekst: Stabiel, veilig, betaalbaar
VOICE-OVER: "Maar we willen toe naar een duurzaam en geïntegreerd systeem, dat slim gebruik maakt van verschillende, hernieuwbare energiebronnen. Om dit nieuwe energiesysteem, dat veel meer decentraal van opzet zal zijn, nét zo stabiel, veilig en betaalbaar te maken, spelen Energy Hubs een belangrijke rol."
Beeldtekst: Stabiel, veilig, betaalbaar
VOICE-OVER: "Energy Hubs zijn lokale knooppunten in een geïntegreerd energiesysteem waar verschillende energiedragers samenkomen en onderling energie uitwisselen. Een Energy Hub heeft een input en output functie en beschikt over energieconversie-, opslag- en netwerktechnologieën."
Beeldtekst: Conversie, opslag, infrastructuur, smart control
VOICE-OVER: "Daarnaast heeft het een bepaalde vorm van smart control, waardoor het zo slim én efficiënt mogelijk de lokale vraag op het lokale aanbod kan afstemmen. Er zijn vele vormen van Energy Hubs denkbaar, met verschillende configuraties en groottes. Dit is afhankelijk van de lokaal aanwezige energiebronnen en energievraag, de al beschikbare infrastructuur en het ruimtegebruik."
Beeldtekst: Energiebronnen, energievraag, infrastructuur, ruimtegebruik
VOICE-OVER: "Neem de offshore Energy Hub. Deze zet elektriciteit uit windparken op zee om in vormen van energie die passen bij de vraag van de regio, zoals waterstof en elektriciteit. Een industriële Energy Hub zet energie, afkomstig uit één of meer verschillende bronnen, om in energiedragers die passen bij een industrieel productieproces of in nieuwe producten. Zo kan elektriciteit worden omgezet in groene waterstof, wat vervolgens gebruikt wordt om duurzame chemische grondstoffen te produceren. Energy Hubs spelen ook een verbindende rol tussen het landelijk gebied en de gebouwde omgeving. Zo kan lokaal geproduceerd en opgeslagen biogas door middel van een warmtekrachtkoppelinginstallatie worden omgezet in warmte en elektriciteit. Deze warmte wordt vervolgens via een warmtenet geleverd aan een woonwijk. In elke Energy Hub staat het energiesysteem in verbinding met andere ketens, bijvoorbeeld voor mobiliteit en logistiek. Door deze slim te integreren ontstaan vele win-win situaties. Zo zorgt een Mobiliteit Energy Hub, met een smart control faciliteit als kloppend hart, voor een efficiënte en stabiele opslag en levering van energie aan verschillende vervoersmodaliteiten. Om de ontwikkeling van deze Energy Hubs te kunnen realiseren is op veel thema’s innovatie nodig. Niet alleen op technisch, maar ook op economisch, sociaal-maatschappelijk en juridisch vlak."
Beeldtekst: Technisch, economisch, socio-cultureel, juridisch
VOICE-OVER: "Denk aan de optimale technische opzet binnen de keten van opwekking, transport, conversie, opslag en gebruik van verschillende vormen van energie. En ook aan de ontwikkeling van nieuwe marktmodellen en financieringsvormen, ruimtelijke inrichting en besluitvormingsprocessen, én de benodigde wet- en regelgeving. Hierbij is een integrale aanpak en planning nodig die de belangen van de vele betrokkenen bij verschillende energiedragers en gebruikssectoren samenbrengt. Zo werken bedrijven, bewoners, wetenschappers, serviceproviders, overheden, provincies én gemeentes samen aan duurzame, betrouwbare, betaalbare en veilige Energy Hubs."
Het logo van Topsector Energie verschijnt.
Beeldtekst: meer weten of meedoen? Kijk op topsectorenergie.nl/systeemintegratie
De rol van energiehubs in de energietransitie.
Voorbeelden van energiehubs
De energiehubs ontstaan al op meerdere plekken in Nederland. Bekijk de video hiernaast voor een uitleg over de rol die energiehubs in de energietransitie kunnen spelen. Voorbeelden van bestaande energiehubs zijn:
Meer weten?
Bestaande programma's en projecten met energiehubs op een rij:
- Ministerie van Klimaat en Groene Groei
Uitgelicht
