Samenwerken in energiehubs
Hoe kunnen groepen bedrijven en/of inwoners in een ‘energiehub’ samenwerken om de opwek, opslag, conversie (omzetten van energie) en het verbruik van energie met elkaar af te stemmen? Hoe kunnen deze energiehubs helpen om ons elektriciteitsnet effectief te gebruiken en overbelasting te voorkomen? Welke belemmeringen zijn er nu (nog) en wat kunt u doen? We brengen het voor u in kaart.
Bekijk het webinar over energiehubs.
Waarom samenwerken in energiehubs?
Door de klimaatdoelstellingen verandert de manier waarop we energie opwekken en verbruiken, ook wel de energievoorziening genoemd. Samenwerken in energiehubs kan helpen bij de overgang naar een duurzaam energiesysteem voor de toekomst. Het biedt oplossingen voor uitdagingen die we tegenkomen en geeft vorm aan de veranderingen die we merken.
Lees meer over de veranderingen in het energiesysteem van de toekomst
Wat is een energiehub?
Er is geen officiële definitie. Een energiehub is een lokale samenwerking tussen meerdere partijen op het gebied van energie. Deze partijen stemmen energieopwek, -opslag, -conversie en -verbruik op elkaar af. Zij maken vaak afspraken over de samenwerking. Ook is er een juridische entiteit of natuurlijk persoon die de partijen vertegenwoordigt. Deze heeft een wettelijke status en handelt namens de samenwerkende groep.
We zien energiehubs als een schakel in een sterk en betrouwbaar energiesysteem. Een toekomstig energiesysteem waarin elektriciteit en elektrificatie een grotere rol gaan spelen. Met elektrificatie bedoelen we de overgang van fossiele brandstoffen naar elektriciteit. Om de energiehubs verder te ontwikkelen, zijn innovatieve oplossingen onmisbaar.
Kansen energiehubs voor samenwerkende partijen
De komende jaren neemt het stroomverbruik in Nederland toe, verwachten we. Dat zorgt ervoor dat de vraag naar elektriciteit toeneemt. Daarbij is overbelasting van het elektriciteitsnet een grote uitdaging. Zo kunnen bedrijven in sommige regio's al niet meer aangesloten worden op het elektriciteitsnet. Energiehubs kunnen helpen bij het voorkomen van overbelasting door samenwerking en onderlinge afspraken over efficiënt energieverbruik.
Productie-installaties voor energie komen overal in Nederland te staan. Installaties voor duurzame energiebronnen, zoals zon en wind, nemen vaak meer ruimte in dan die voor fossiele bronnen. Dat kan leiden tot spanningen in de omgeving van die installaties. Energiehubs kunnen helpen bij de acceptatie van duurzame productie-installaties in de directe omgeving, zoals omwonenden en bedrijven, door hen onderdeel te maken van de hub. En hen daarin ook inspraak te geven.
Doordat inwoners, bedrijven en overheden samenwerken in een energiehub, kunnen ze samen investeren. Het gaat bijvoorbeeld om investeringen in productie-installaties of opslag en infrastructuur. Maar ook het samen inkopen van producten en diensten. Deze investeringen hebben nut voor alle partijen in de energiehub; denk aan duurzame warmtebronnen of een grote opslagplaats voor energie.
Energiehubs geven nieuwe partijen toegang tot de verschillende markten in de energiesector. Een hub stelt kleinere en/of niet-professionele partijen in staat hun eigen energievoorziening te regelen. Dat vraagt wel om nieuwe spelregels, want de markten zijn hier nog niet op ingericht.
In het energiesysteem van de toekomst slaan we duurzaam opgewekte energie op en sturen we op de vraag naar energie. Deze flexibiliteit zorgt voor een gezonde energiebalans: evenveel energie verbruiken als er binnenkomt. Energiehubs zorgen voor een betere balans tussen vraag en aanbod van energie.
Dat werkt zo: door een Energie Management Systeem (EMS) is het mogelijk om energie binnen een energiehub te 'verhandelen'. Zo kan het voorkomen dat het ene huishouden een overschot aan opgewekte energie uit zonnepanelen aanbiedt aan een huishouden dat te weinig energie opwekt. Wanneer er energie of flexibiliteit 'over' is binnen een energiehub, kunnen de aangesloten partijen dit bijvoorbeeld verkopen aan TenneT.
Energiehubs creëren nieuwe verdienmodellen. Denk aan coöperaties die productie-installaties namens inwoners bouwen en de winsten investeren in nieuwe duurzame opwek. Of ze leveren energie tegen een lagere prijs. Ook kunnen de samenwerkende partijen binnen een hub het verdiende geld herinvesteren in de directe omgeving. Bijvoorbeeld in klimaatadaptatie, waarmee ze de omgeving voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering (zoals droogte of hoogwater).
Hoe ver zijn we met de ontwikkeling van energiehubs?
Verschillende programma's en projecten in Nederland noemen energiehubs en doen hier onderzoek naar. Bijvoorbeeld in scenariostudies, zoals het II3050 en de Ruimtelijke Verkenning voor de inrichting van Nederland in 2050 van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Ook in de vooruitblik van het expertteam energiesysteem hebben lokale energiesystemen een rol in het toekomstig energiesysteem.
Maar wat is de meerwaarde van energiehubs nu precies? En wat gebeurt er nog meer om energiehubs verder te ontwikkelen?
- Om de potentie en plaats van energiehubs in het energiesysteem van de toekomst beter in beeld te krijgen vindt op dit moment onderzoek plaats naar de extra waarde op economisch, maatschappelijk en energiegebied. Zo is in Oost-Nederland de meerwaarde van energiehubs in beeld gebracht en organiseren netbeheerders pilots op verschillende plekken in het land.
- Verschillende projecten ontwikkelen daarnaast hulpmiddelen die energiehubs ondersteunen en inpassen. Zo heeft het programma EIGEN een blauwdruk voor de ontwikkeling van energiehubs. En het Landelijk Programma Netcongestie werkt aan een 'gereedschapskist' voor standaardcontracten en voorbeeldstatuten voor afspraken tussen de netbeheerder en een energiehub, in samenwerking en overleg met onder meer het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Denk verder aan de Holontool, die helpt bij het ontwerpen van een toekomstbestendig energiesysteem. Dit hulpmiddel 'simuleert' de impact van een nog te ontwikkelen energiehub en biedt zo inzicht in wat bijvoorbeeld de kosten en opbrengsten zijn en welke technieken nodig zijn. Maar ook slimme Energie Management Systemen (EMS) kunnen helpen bij het zo goed mogelijk gebruiken van de flexibiliteit die een energiehub heeft als het gaat om de energievoorziening.
- Ook doen verschillende projecten onderzoek naar de rol van flexibiliteit en opslag in het energiesysteem en de elektrificatie van de logistieke sector. Zo presenteerde de minister voor Klimaat en Energie onlangs een nieuwe routekaart voor energieopslag. En de Nationale Agenda Laadinfrastructuur laat zien wat op bedrijventerreinen de verwachte laadbehoefte is voor elektrische bestel- en vrachtvoertuigen.
Wie neemt het initiatief?
Het ontstaan van energiehubs moet vanuit 2 richtingen komen:
- De wens om iets met elkaar neer te zetten moet van onderop komen (bottom-up). Zo zijn er nu al initiatieven van bedrijven en energiegemeenschappen die samen problemen rond de overbelasting van het elektriciteitsnet aanpakken. Zij vinden elkaar ook vanuit de opdracht om te verduurzamen.
- Maar er moet ook een beleid van bovenaf zijn (top-down) dat de initiatieven zoveel mogelijk ondersteunt en belemmeringen oplost. Zo zijn er projecten waarin (lokale) overheden energiehubs aanjagen door voorwaarden te scheppen die het ontstaan van samenwerkingen in energiehubs aanmoedigen.
De rol van energiehubs in de energietransitie.
Voorbeelden van energiehubs
De energiehubs ontstaan al op meerdere plekken in Nederland. Bekijk de video hiernaast voor een uitleg over de rol die energiehubs in de energietransitie kunnen spelen. Voorbeelden van bestaande energiehubs zijn:
Wat kunt u doen?
Wilt u samenwerken in een energiehub? Houd deze pagina in de gaten voor publicatie van de routekaart en om te zien wat u kunt doen om samen te werken in een energiehub.
Routekaart
Sommige van de hierboven beschreven activiteiten zijn nog niet aantrekkelijk genoeg door sociale, financiële en juridische belemmeringen. We ontwikkelen daarom een routekaart waarin we de belemmeringen vertalen in acties om samen en gestructureerd de ontwikkeling van energiehubs te versnellen. Dit proces gaan we regelmatig herhalen. Zo vormt de routekaart in ieder geval tot 2030 een rode draad voor randvoorwaarden voor de ontwikkeling van energiehubs.
Wat kunt u met de routekaart?
- De kaart geeft u een compleet beeld van de ontwikkeling van energiehubs in Nederland.
- Ook voegt de routekaart de geleerde lessen samen uit verschillende programma's en projecten die we eerder op deze pagina noemen.
- De kaart biedt een sturende aanpak voor de ontwikkeling van energiehubs en staat in contact met de verschillende beleidsprogramma’s, projecten en betrokken stakeholders.
In de routekaart gaan we uit van een geografische grens van een energiehub; het gaat om een groep bedrijven en/of bewoners die in een gebied samenwerken. In deze decentrale samenwerking stemmen betrokken partijen opwek, opslag, conversie (het omzetten van energie naar een andere energiedrager, bijvoorbeeld van een brandstof in elektriciteit) en verbruik op elkaar af.
De ontwikkeling van de routekaart delen we de komende tijd in stappen. Zo heeft u een goed beeld van de groei van energiehubs in Nederland. Initiatieven van samenwerkende partijen vindt u ook hier. Zo vormen deze pagina en de routekaart een vertrekpunt.
Wij ontwikkelen de routekaart in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, TNO, Netbeheer Nederland, Topsector Energie, OostNL namens de Regionale ontwikkelingsmaatschappijen, Invest-NL, NP RES en Energie Samen.
Vragen over energiehubs?
Meer weten?
Bestaande programma's en projecten met energiehubs op een rij:
- Ministerie van Economische Zaken en Klimaat
Uitgelicht
Uit de praktijk
"Ons materiaal heeft een 4 keer lagere CO2-voetafdruk. Door financiële steun uit de regelingen VEKI en MIA\Vamil kon ik mijn bedrijf opzetten."
