Energiesysteem 2050
Europa wil in 2050 klimaatneutraal zijn. Klimaatneutraal wil zeggen dat er geen effect is op het klimaat. Hiervoor heeft Nederland een nieuw energiesysteem nodig: van opwek, gebruik, transport tot en met opslag van energie. Hoe pakt Nederland dit aan?
Een gebouw heeft een energiesysteem. Een wijk heeft een energiesysteem. En ook landen hebben energiesystemen die met elkaar verbonden zijn. Met een energiesysteem bedoelen we de verbinding tussen vraag en aanbod (opwek en gebruik), transport en opslag van verschillende energievormen. Om klimaatneutraal te zijn, moeten die systemen overgaan op hernieuwbare (duurzame) energievormen. Zoals elektriciteit, waterstof, warmte, groene gassen en groene brandstoffen.
Om een nieuw energiesysteem te ontwikkelen hebben we minder dan 30 jaar de tijd. We moeten daarom nú al keuzes maken. Ook al is het nog niet duidelijk hoe het energiesysteem er in 2050 precies uit zal zien. Op deze pagina leggen we u uit hoe dat zit en welke stappen we nemen. En welke momenten er zijn om mee te denken. Wij helpen het ministerie van Economische Zaken en Klimaat bij het ontwikkelen van het nieuwe energiesysteem.
Waarom nu?
Nederland zit middenin de energietransitie. De energietransitie is de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzaam opgewekte energie. Woningen, bedrijven en voertuigen verduurzamen. We gebruiken minder gas, olie en kolen. We wekken meer energie op uit wind, zon, kernenergie en biologische reststoffen. Hierdoor verandert er veel en snel in ons energiesysteem. Ons huidige energiesysteem is hier niet op ingericht.
Deze veranderingen vragen om aanpassing en vooral uitbreiding van onze energie-infrastructuur: de kabels, leidingen en buizen die onze energie transporteren en opslaan. En het vraagt om slimme oplossingen voor batterijen, het maken van waterstof en innovaties. Een nieuw energiesysteem is dus nodig.
Wat is nodig?
- Vooruitblik (outlook): een beeld van het energiesysteem in 2050 in Nederland.
- Plan: een Nationaal Plan Energiesysteem met daarin samenhangend en langjarig energiebeleid.
- Samenhang in beleid en programma’s: samenhangende (beleids)keuzes voor een goede aansluiting van vraag en aanbod van energie (opwek en gebruik) op verschillende niveaus (van lokaal en regionaal tot nationaal).
Nationaal Plan Energiesysteem
We moeten overschakelen naar een nieuw energiesysteem. Daarvoor ontwikkelen we het Nationaal Plan Energiesysteem. Dit plan beschrijft hoe Nederland een energiesysteem ontwikkelt dat past bij een klimaatneutrale samenleving.
In het Nationaal Plan Energiesysteem staat een langetermijnvisie op het energiesysteem in 2050. En hoe we daar komen. We passen het plan iedere 5 jaar aan. Hierdoor kunnen we goed inspelen op innovaties en maatschappelijke ontwikkelingen.
In het plan staat ook welke bijdrage de Rijksoverheid en andere overheden (gemeenten, provincies) moeten leveren. En wat dit betekent voor burgers en ondernemers, zodat zij eigen keuzes kunnen maken.
Naar een gedragen plan
In 2023 willen we een volledig en breed gedragen Nationaal Plan Energiesysteem (NPE). In juni 2022 zijn hiervoor de eerste contouren (ideeën) vastgesteld. We willen zoveel mogelijk kennis en expertise over energie gebruiken die Nederland heeft. Ook willen we maatschappelijke organisaties en burgers betrekken, voor draagvlak en acceptatie van gemaakte keuzes. Daarom gaan we in gesprek met betrokkenen en belanghebbenden over deze eerste ideeën van het plan.
In onderstaande afbeelding ziet u de stappen: van de eerste ideeën tot een definitief plan. Verderop vertellen we u meer over de momenten waarop er ruimte is om mee te denken.
Vooruitblik
Bij het opstellen van het Nationaal Plan Energiesysteem 2050 gebruiken we de ‘Outlook Energiesysteem 2050’. Dit is een vooruitblik op de mogelijkheden voor een klimaatneutrale energievoorziening van 2030 tot en met 2050.
Een onafhankelijk expertteam stelt de vooruitblik op. Dit doet het team met bestaande scenario’s en studies over knelpunten en onderdelen die nu al moeten gebeuren om de klimaatdoelen op tijd te bereiken. Het team bestaat uit onafhankelijke deskundigen: energie-experts, economen, bedrijfskundigen en hoogleraren. De werkgroep Outlook Energiesysteem 2050 ondersteunt het expertteam. Deze werkgroep bestaat uit mensen van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en de Nederlandse organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO).
Het expertteam heeft veel expertise in huis. Daarnaast gebruikt het team expertise van veel anderen. Zo organiseerde het onlangs een ‘open forum’. Iedereen kon tijdens dit forum eigen ideeën en suggesties geven. Daarnaast organiseerde het team verschillende rondetafelgesprekken met groepen deskundigen.
Lees de aanbevelingen en (tussen)resultaten van het expertteam
Denk mee
Voor het opstellen van het plan gebruiken we zo veel mogelijk kennis en expertise van anderen. We willen ook maatschappelijke organisaties en burgers betrekken. Alleen op die manier krijgen we een gedragen plan. Denk hierbij aan:
- een landelijke energieraadpleging: burgers zitten op de stoel van de minister en leren keuzerichtingen voor het energiesysteem begrijpen en beoordelen;
- Werkplaatsen over dilemma’s bij het nieuwe energiesysteem;
- een openbare consultatie (raadpleging) na publicatie van het conceptplan.
Bekijk een verslag van de Werkplaatsen
Werkplaatsen
In maart 2023 organiseerden we nieuwe meedenksessies over oplossingen voor dilemma's bij de lange termijnontwikkeling van het energiesysteem. Deze meedenksessies noemen we 'Werkplaatsen'. Hoe kunnen we omgaan met deze dilemma's en wat zijn hierbij belangrijke afwegingen? Tijdens de sessies bespreken deskundigen en professionals in de energietransitie dit. Een nieuwe Werkplaats - in de vorm van een webinar - vindt plaats op dinsdag 4 april.
De eerste 3 NPE Werkplaatsen waren een succes. Alle aanwezigen waren betrokken en gaven goede input tijdens de creatieve sessies over het energiesysteem van de toekomst. Met de opbrengst van de Werkplaatsen werken we verder aan het concept Nationaal Plan Energiesysteem (NPE).
Wilt u op de hoogte blijven van de ontwikkelingen rond het opstellen van het NPE? Meld u aan voor het ontvangen van updates.
Landelijke energieraadpleging
Ons toekomstige energiesysteem en de weg daarnaartoe raken alle inwoners van Nederland. Daarom is het belangrijk dat iedereen invloed heeft op de invulling van het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) en het Programma Energiehoofdstructuur (PEH). Dit doen we onder meer met de landelijke energieraadpleging. Deze raadpleging laat zien welke mening burgers hebben over bepaalde keuzerichtingen in het energiesysteem.
Van 2 februari tot en met 1 maart 2023 konden burgers op de stoel van de minister plaatsnemen. In de landelijke energieraadpleging mochten ze meedenken over het energiesysteem van de toekomst.
We maken de resultaten in april bekend. En gebruiken deze bij het opstellen van het plan. Als ze duidelijk afwijken van de ideeën van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, dan zal zij uitleggen waarom zij een andere keuze maakt.
We voeren de raadpleging uit op basis van de wetenschappelijke methode Participatieve Waarde Evaluatie (PWE). Deze methode is ontwikkeld door wetenschappers van onder meer de TU Delft. De PWE is eerder toegepast om Kamerleden te adviseren over klimaatbeleid. Toen adviseerden ruim 10.000 Nederlanders binnen een week de overheid over dit onderwerp. Bekijk een film over dit onderzoek.
Openbare consultatie
We presenteren het ontwerp van het plan in het 2e kwartaal van 2023. Daarna volgt een openbare consultatie (raadpleging). Deze is voor iedereen die wil meedenken over dit onderwerp. Na deze consultatie stellen we eind 2023 het definitieve plan op. Dit plan wordt vervolgens gebruikt als voorbereiding op het Klimaatplan 2024.
Presentaties nakijken
We zijn daarnaast bij bijeenkomsten van energiebedrijven, brancheorganisaties van energiegebruikers, netbeheerders, overheden, maatschappelijke organisaties en natuur- en milieuorganisaties. Om kennis te delen en op te doen. Bekijk presentaties van deze bijeenkomsten.
Nationaal Programma Regionale Energiestrategie, Jaarcongres 2 november 2022, 'Energiesysteem':
Dag van het Klimaatakkoord, 3 november 2022, 'Nieuw Energiesysteem 2050; Nationaal Plan Energiesysteem in wording':
Meedenksessies
In de zomer van 2022 organiseerden we meedenksessies over ‘systeemvragen’. Welke vragen over de lange termijnontwikkeling van het energiesysteem moeten terugkomen in het plan? En waarom hebben deze vragen prioriteit? Energiebedrijven, brancheorganisaties van energiegebruikers, netbeheerders, overheden, maatschappelijke organisaties en natuur- en milieuorganisaties dachten mee. De vragen zijn de basis voor het Nationaal Plan energiesysteem (NPE). Ook bepalen we hiermee welke vragen we moeten uitwerken. Waarvoor zijn nu al keuzes nodig?
Samen werken aan een nieuw systeem
Voor een nieuw energiesysteem moet de Rijksoverheid slimme keuzes maken met duidelijke prioriteiten. Wat moet eerst en wat kan later? De Rijksoverheid kan dat niet alleen. Gemeenten en provincies maken ruimtelijk en sectoraal beleid. Marktpartijen en netbeheerders investeren. Zij merken direct als het energiesysteem niet aan de wensen voldoet. Bijvoorbeeld bij uitval van een elektriciteitsnetwerk of de gevolgen van een tekort aan gas. We werken daarom aan een nieuw sturingsmodel om alle rollen en taken beter te verbinden. Dit komt terug in het Nationaal Plan Energiesysteem.
Input uit de regio
Overheden, netbeheerders en andere partijen binnen een regio stellen een gedragen beeld op over de ontwikkeling van het energiesysteem (integraal programmeren). Dit beeld laat de ontwikkeling over sectoren en infrastructuurvarianten (elektriciteit, duurzame gassen en warmte) zien. Hierbij staan de keuzes voor de investeringen centraal die nodig zijn voor het nieuwe energiesysteem. En de ruimtelijke en sectorale beslissingen die hiervoor nodig zijn.
Netbeheerders krijgen met deze aanpak betere onderbouwingen voor hun investeringen. En bestuurders kunnen betere energiekeuzes maken voor bijvoorbeeld woningbouw, industrie en mobiliteit. Zo kunnen we onderwerpen voor het energiesysteem op nationale schaal bespreken. Deze onderwerpen krijgen een plek in het Nationaal Plan Energiesysteem.
Handreikingen
De werkgroep Integraal programmeren maakte een handreiking over de samenwerking bij deze werkwijze in iedere provincie (handreiking startnotitie programmeren regionale energie infrastructuur). Elke provincie krijgt een eigen werkorganisatie, waarin gemeenten en netbeheerders deelnemen. Zij werken zoveel mogelijk vanuit bestaande structuren en werkverbanden. Zo worden problemen - zoals nu met het elektriciteitsnet - in de toekomst beter beheersbaar. Sectoren krijgen een beter inzicht in de energievraag: mogelijkheden en beperkingen van het energiesysteem geven een beter overzicht van de energie-infrastructuur die nodig is. Maar ook van de bestuurlijke keuzes die provincies en gemeenten maken. Vanuit deze samenwerking ontstaat een gezamenlijke aanpak.
De 2e handreiking is een praktisch document voor provincies, gemeenten en netbeheerders bij het ontwikkelen van een provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (PMIEK). In deze handreiking staan 2 praktische uitwerkingen, te gebruiken bij het stappenplan van integraal programmeren:
- afwegingskader (onderdeel van stap 2);
- ‘product’ Provinciaal MIEK (resultaat van stap 4).
Ervaring opdoen in de regio
Deze manier van samenwerking en samen sturen op energie-infrastructuur, is nieuw en volop in ontwikkeling. Verschillende regio’s en provincies doen hier al wel ervaring mee op. Daarnaast zijn de regio’s Noord-Holland Noord, West-Brabant en Zeeuws-Vlaanderen al gestart met het werken met het nieuwe sturingsmodel.
In elke provincie komt een werkorganisatie waarin provincie, gemeenten en netbeheerders deelnemen. De werkorganisatie maakt uiterlijk in het voorjaar van 2023 een provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (PMIEK). Hierin staat:
- welke investeringen voor uitbreiding van regionale energie-infrastructuur het meest nodig zijn;
- hoe deze keuzes in investeringsplannen van netbeheerders en in het ruimtelijk beleid van provincies en gemeenten ondergebracht worden.
Wat gebeurt er nog meer?
Er gebeurt al heel veel. Van emissiereductieplannen tot en met verschillende energieplannen:
- Wind op zee (inclusief extra opgave)
- Nationale Laadinfrastructuur (NAL)
- Cluster Energie Strategieën (CES)
- Regionale Energie Strategieën (RES)
- Transitievisie Warmte (TVW)
- Plannen voor de infrastructuurontwikkeling van de netbeheerders
- Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (PMIEK)
Vragen over Nationaal Plan Energiesysteem 2050?
- Ministerie van Economische Zaken en Klimaat
