Zakendoen in zuidelijk Afrika: 11 tips van ervaren ondernemers

Hans Kroll werd in 2020 de lokale partner in Zuid-Afrika van het Nederlandse IT-bedrijf Nedscaper (samenvoeging van Nederland en Cape Town). Nedscaper regelt de IT-veiligheid van Nederlandse retailers, gemeentes en organisaties in de publieke sector. Het bedrijf heeft ook een aantal klanten in Zuid-Afrika. Nedscaper heeft kantoren in Amsterdam, Kaapstad en Johannesburg.

Hans van Breugel is is adviseur in allerlei vormen van duurzame energie en CEO van het sociale woningbouwbedrijf Affordable Living Solutions Africa (ALSA). ALSA is een Nederlands bedrijf dat duurzame en betaalbare huizencomplexen bouwt voor starters. Het eerste complex is net afgerond in Soweto, een voorstad van Johannesburg.

De 11 tips in dit artikel zijn bedoeld om u als ondernemer handvatten te geven voor het zakendoen in zuidelijk Afrika. Ziet u na het lezen ervan ook kansen in deze regio, en wilt u daarover met ons sparren? Onderaan dit artikel leest u hoe wij u verder kunnen helpen.

1. Bezoek het land verscheidene keren en kijk of u een klik heeft met de markt

Hans van Breugel komt al 20 jaar voor zakelijke bezoeken in Zuid-Afrika. Voor zijn vorige banen reisde hij over de hele wereld: ASEAN-landen, Amerika, de Golfstaten. Toch had hij de grootste klik met Zuid-Afrika. "Ik vind het een ongelooflijk interessant land; de overgang naar gelijke rechten voor iedereen, en de opkomst van de zwarte middenklasse."

Hij somt andere voordelen op van zakendoen in Zuid-Afrika: dat veel grote bedrijven er zakendoen, dat systemen er relatief goed werken, dat corruptie te vermijden is, dat het cultuurverschil met Nederland relatief klein is en er bijna geen tijdverschil is.

Hans Kroll heeft eenzelfde klik met Zuid-Afrika. Hij had werkervaring opgedaan in verschillende Afrikaanse landen (Ghana, Kenia) maar besloot zich te vestigen in Zuid-Afrika.

In 2020 wilde het nieuw opgerichte IT-bedrijf Nedscaper IT-ondersteuning en digitale beveiliging (een arbeidsintensief proces) outsourcen naar Zuid-Afrika. Het zocht een lokale partner. Een mooie kans voor Hans Kroll. "Ik had alle papieren in orde en mijn verblijfsvergunning was geregeld. Dat maakte dat we snel konden schakelen, zelfs in de coronatijd. Nu, in 2023, hebben we 32 man in dienst en kantoren in Kaapstad en Johannesburg."

Kantoor van Nedscaper in Kaapstad.

2. Denk goed na of het product of de dienst aansluit bij de lokale vraag

Van Breugel kwam al jaren in Zuid-Afrika tot zijn plan voor de bouw van duurzame woningen in 2010 momentum kreeg. Hij startte met een groot gebiedsontwikkelingsplan in Marikana, een mijnbouwdorp in de provincie North West. In 2012 kocht ALSA grond in Soweto. Het duurde even voor de markt rijp was, maar in 2021 begon de start van de bouw van 412 woningen.

Van Breugel: "We bouwen 100% duurzaam: dus met energie van zon, warmtepompen en batterijen. De zon is hier fantastisch gelijkmatig over het hele jaar verdeeld en biedt veel mogelijkheden voor duurzame energie."

Het project past bij de vraag in de Zuid-Afrikaanse woningsector. Van Breugel somt op: "De vraag naar betaalbare woningbouw voor starters is nog groter dan in Nederland. De energiekosten zijn bij onze woningen 10% lager dan bij niet-duurzame bouw. Daarnaast hebben bewoners van onze huizen geen last van 'load-shedding', dus dat er een paar uur per dag geen stroom is. Duurzaam bouwen is ook nog eens goedkoper dan traditioneel bouwen."

Het eerste blok van 40 woningen is net klaar, vertelt hij. "De eerste gebruikers zijn er heel enthousiast over." Van Breugel moest wel wennen aan de uitvoerige regelgeving bij overheid en banken. "Die hebben voor bijna 2 jaar vertraging gezorgd."

Zelf ziet hij Zuid-Afrika als een springplank naar de regio zuidelijk Afrika. "Als het lukt in Zuid-Afrika kunnen er meer projecten in meer landen volgen. In veel landen is er een soortgelijke vraag naar duurzame woningbouw."

3. Heb oog voor de zakencultuur

Hans Kroll van Nedscaper heeft als Nederlandse manager in Zuid-Afrika aldoor met beide culturen te maken. "Ik geloof in het concept van offshoring. En Nederland en Zuid-Afrika is een fijne mix. We delen de tijdzone, de cultuur en een proactieve mindset.  We werken intensief samen en dat gaat goed."

Soms komen ook verschillen naar boven. Het is belangrijk om daar iets mee te doen, vertelt Hans Kroll. "Wij houden dan een 'Indaba': het zuluwoord voor vergadering. Iedereen belt in en dan wordt ook aandacht besteed aan dit soort onderwerpen."

Wat hem opvalt, is dat mensen in Zuid-Afrika een enorme drijfveer hebben. "Als het traject goed is en ze het gevoel hebben dat ze kunnen groeien, dan is die drive heel groot."

Volgens Kroll heeft de zakencultuur in Nederland het voordeel dat relaties minder doorslaggevend zijn. Hans Kroll: "Als kleine speler, maar met de juiste kennis en kunde, geven mensen in Nederland je sneller een kans. In Zuid-Afrika zijn relaties wel belangrijker. Je moet hier dus een lange adem én kapitaal hebben om het een tijdje uit te zingen als je wilt starten."

4. Denk goed na over het vestigingsland

Hans Kroll kent de landen in zuidelijk Afrika van eerdere banen. "Namibië is een stabiel land, maar wel met een kleine, afgeschermde economie. Mozambique is lastiger qua regelgeving, maar voor agro-ondernemers wel interessant." Voor een IT-bedrijf als Nedscaper is na Zuid-Afrika Mauritius nog het meest interessant, denkt hij. "Het is een stabiel eilandstaatje met een goede IT-infrastructuur."

Volgens Kroll moeten ondernemers ook niet onderschatten dat er binnen Zuid-Afrika zelf ook verschillen zijn. "Kaapstad (provincie Westkaap) is vooral een opkomende markt, en in Johannesburg (provincie Gauteng) zitten alle hoofdkantoren."

Hem valt ook op dat Nederlandse 'digital nomads' tegenwoordig massaal Kaapstad kiezen als plek om te overwinteren. "Kaapstad is nu bijna alsof je door Nederland loopt. Digital nomads zitten daar lekker op terrasjes te werken. En in de Nederlandse zomer zijn ze allemaal weer weg!"

Maputo, hoofdstad van Mozambique.

5. Durf uitdagingen aan te gaan

Als het gaat over de risico's van zakendoen in Zuid-Afrika, weerlegt Hans van Breugel van ALSA dat eenvoudig: "In Nederland heb je ook geen garantie tot succes." Hij verwijst naar zijn vorige bedrijf, Tocardo International, dat getijdenenergie wilde ontwikkelen. Hij kreeg het met de Nederlandse overheid niet van de grond.

Van Breugel: "We zijn een uitstekend technologieland, maar om er business van te maken... Daar zijn we wat minder goed in."

En hoe groot is de uitdaging van ondernemen in Soweto, een stad die bekendstaat om de hoge misdaadcijfers? "We voelen ons nooit onveilig, hoewel we er 's avonds niet komen. Je moet het ook niet opzoeken, maar dat geldt ook in andere grote steden in de wereld."

Hans Kroll noemt load-shedding (uitval van stroom) de grote uitdaging voor beginnende IT-ondernemers. De kantoorruimtes van Nedscaper krijgen elektriciteit van generatoren. Bij thuiswerken speelt dat ook, legt Kroll uit. "Daar moeten ze óók stroom hebben; dat moet je dus ook regelen."

6. Blijf betrokken bij uw product of dienst

Hans van Breugel van ALSA vertelt dat hij pur sang gedreven wordt door zijn passie voor duurzame energie en energietransitie. In Zuid-Afrika kent hij voldoende professionals die op dit gebied hun vak ook verstaan, vertelt hij.

50% van zijn tijd zit hij op locatie in Zuid-Afrika om dat goed te managen. Van Breugel: "Je kunt niet zeggen: ik neem een Zuid-Afrikaanse directeur aan en dan komt het wel goed. Als mkb'er moet je er bovenop zitten."

De recente berichten over stagnatie in de Zuid-Afrikaanse economie maken Hans van Breugel niet bang voor de toekomst van zijn duurzame bouwprojecten. Van Breugel: "In de 20 jaar dat ik er vanaf de zijlijn naar kijk, denk ik: zo slecht gaat het niet."

De huizen van het project in Soweto

7. Houd rekening met privésituaties van uw Zuid-Afrikaanse personeel

Volgens Hans Kroll moeten bedrijven in Zuid-Afrika soms een rol aannemen voor zaken die in Nederland door de overheid worden geregeld.

Zo kunnen Zuid-Afrikanen te maken krijgen met de druk van thuis, legt hij uit. "Denk aan financiële problemen of traumatische gebeurtenissen. Bijvoorbeeld als een familielid zonder medische dekking in het ziekenhuis ligt."

Hiervoor heeft Kroll een lokale manager ingehuurd die luistert naar waar mensen mee te maken hebben. "Soms bieden we counseling aan. Het zijn de kleine dingen die het verschil maken."

8. Vind betrouwbare zakenpartners

Kroll was in feite zelf de zakenpartner voor Nedscaper. Zijn kennis van Zuid-Afrika én Nederland was daarbij essentieel. "Met mijn voorgaande baan heb ik ook te maken gehad met licenties, registraties, werkvergunningen. Daarnaast ben ik getrouwd met een Zuid-Afrikaanse van kleur, dus ik heb ook een goede feeling met wat hier speelt."

Hij is ervan overtuigd dat je als ondernemer in deze regio goed lokaal advies moet hebben van iemand die feeling heeft bij het land. Netwerken is ook essentieel. "Zeker als je blanco vanuit Nederland komt."

De juiste match vinden is niet altijd makkelijk en vergt geduld. "Het blijft ook een vertrouwenskwestie."

Van Breugel werkt op zijn beurt veel samen met lokale partners uit de lokale gemeenschap van Soweto. Dus met onderaannemers, metselaars, stukadoors uit Soweto zelf. Bedrijven reageren via tenders. Van Breugel: "Bij een bijeenkomst op de bouwplaats staat een grote brievenbus. Daar stoppen bedrijven hun cv's in. Ik ben een typische mkb-ondernemer, dus dat wil ik zelf ook stimuleren."

Bij zakenpartners moet u goed uw due diligence doen, waarschuwt Van Breugel. "Overal heb je dromenverkopers met geweldige verhalen. Je moet het kaf van het koren leren scheiden. En zorg ook dat je een goede accountant hebt die de financiële gezondheid van mogelijke zakenpartners kan beoordelen." 

Van Breugel: "Op dit moment zijn we een franchise-organisatie aan het opzetten om het model van ALSA versneld uit te rollen in Zuid-Afrika. En zo nieuwe mkb te stimuleren."

Zakelijk district van Kaapstad

9. Denk aan MVO en doe niet mee met corruptie

Als grotere mkb'er in Zuid-Afrika krijgt u te maken met de BBBEE-wetgeving (Broad-Based Black Economic Empowerment). Deze wet is bedoeld om de economische kansen te verbeteren voor zwarte Zuid-Afrikanen. Als uw bedrijf groter wordt in Zuid-Afrika, moet u hier aandacht aan besteden. Hans Kroll: "We zijn nu in de fase dat we er echt wat mee moeten doen."

Ook Hans van Breugel van ALSA adviseert beginnende ondernemers om deze wet goed te bestuderen om te weten wat de gevolgen zijn. Zelf is hij erg te spreken over de Zuid-Afrikaanse vrouwen die hij in dienst heeft genomen. "Allemaal toppers. We hebben onlangs een vrouw aangenomen als community liaison officer: fantastisch."

En hoe gaan ze om met corruptie? Van Breugel: "We hebben 9 handtekeningen nodig: van milieu tot water, van brandbeheersing tot wegen. En iedereen neemt zijn tijd. Toch kregen we het zonder corruptie voor elkaar. Dus het kan gewoon!"

10. Ga mee met handelsmissies en bespreek uw kansen met RVO en de ambassade

Hans van Breugel van ALSA tipt beginnende ondernemers als het kan ook om mee te gaan met een handelsmissie. "Een handelsmissie is niet alleen goed voor onderzoek, maar ook voor de onderlinge band van de mensen die mee zijn."

Als adviseur in de waterstofsector – zijn andere passie – was hij vorig jaar ook mee met de handelsmissie groenewaterstofsector in Zuid-Afrika en Namibië. Volgens Van Breugel kan groene waterstof een grote rol spelen bij het verduurzamen van de energievoorziening in Zuid-Afrika. "Er moet nu door-geïnvesteerd worden, ook op het gebied van duurzame infrastructuur. Met RVO en Invest international kun je als ondernemer prima uit de voeten."

De ambassade houdt hij op de hoogte van de voortgang. "Ik laat me graag adviseren. In het begin heb ik me ook over zakenpartners laten adviseren maar daar ben ik nu ervaren genoeg voor. Ik kan het wel iedere beginnende ondernemer aanraden."

11. Wees geduldig

Hans Kroll hamert op geduld bij beginnende internationale ondernemers. "Wil je zakendoen in Zuid-Afrika? Denk dan ook aan de bureaucratie die erbij komt kijken!"

Hij adviseert buitenlandse ondernemers bijvoorbeeld om zich te verdiepen in de 'exchange control'. "Je moet bij de Zuid-Afrikaanse centrale bank een aanvraag indienen om een investering te registreren vóór de daadwerkelijke transactie plaatsvindt. Dat wordt vaak over het hoofd gezien en kan later problemen opleveren met gelden het land uit te krijgen. Probeer daar vanaf het begin goed mee om te gaan."

Ook Van Breugel weet wat het is om geduldig te moeten zijn. Een snelle deal is er in Afrika niet bij, vertelt hij. "Je moet leunen in Afrika, niet trekken. Zaken kosten tijd."

Het zakendoen in Afrika geeft hem energie, zegt hij. "Ik noem mezelf een commerciële idealist. Ik had in andere vakgebieden ongetwijfeld meer geld kunnen verdienen. Het is niet altijd makkelijk geweest, maar ik heb er geen dag spijt van, en kom altijd met energie terug."